نجوم رصدی بایدها و نبایدها: قسمت سوم
به نام خدا
پویشی برای ترسیم نوع عملکرد منجمان آماتور در صحنه‌ی عمل
ببخشید چند لحظه!!!
در مباحث نجومی آنچه که امروزه بین گروه های نجومی رایج شده از جمله اینکه همایشی برگزار کنند یا نمایشگاهی برپا کنند یا رصدهای عمومی و گشت‌های رصدی تخصصی را تدارک ببینند اما به نسبت به پژوهش‌هایی که مبنای عملی داشته باشد هیچ تدبیری نمی‌اندیشند و به توسط همین‌کارها این گروه‌ها مضراتی را متوجه خود می‌کنند برای مثال: چرخیدن در یک دور باطل و خستگی پس از چند سال از فعالیت‌های تکراری یا نیمه‌فعال شدن برنامه‌ها و خود گروه؛ به هر ترتیب آنچه نقش اساسی را در رفع و حل این جهت بازی می‌کند آن است که فعالیت‌هایی با رویکرد پژوهشی را برای خود تدارک ببینیم؛ نکته در این جاست که شخص هر گاه ثمره‌ی کار خویش را می‌بیند انگیزه‌ایی مضاعف برای ادامه‌ی کار پیدا می کند و باعث جهت‌دهی به فعالیت‌های او می‌شود، آنگاه احساس می‌کند که آنچه آموخته است مفید بوده و مثمر ثمر است.
نکته: بدیهی است هر شخص برای ورود به عرصه‌های پژوهشی عملی ولو در سطح آماتوری (که مورد بحث ماست) باید زیر ساخت‌های آن را که شامل مباحث تئوری مربوط به آن حیطه است را فراهم کند و الا راه به جایی نخواهد برد، فعالیت او بی‌نتیجه و غیر قابل عرضه خواهد ماند.
فوايد پژوهش‌های عملی در نجوم آماتوری چیست؟
1.جذابیت علم: در مباحث علمی هیچ چیز مانند یک فعالیت عملی و هدفمند در جذاب‌سازی آن کمک نمی‌کند و هر چه فعالیت‌های عملی بیشتر؛ بالطبع جذابیت بیشتر خواهد بود، شاید بی‌راه نباشد که به شیمی علم هیجان، اطلاق شده است.
- پرورش ذهن: انجام فعالیت مستمر علمی باعث پرورش و رشد ذهن شما در ثبت منظم، بررسی منطقی و گزارش‌گیری از آن و در نهایت انجام کلیه‌ی فعالیت‌های دیگر زندگی ما خواهد شد.
- کمک به پیشبرد علم: برخی از پروژه‌های عمل محور در شناخت بهتر و یا کشف پدیده‌ها، به علم ستاره‌شناسی کمک شایان توجهی می‌کند. مثل ثبت بارش‌های شهابی و یا رصد متغیرها و…
- استحکام و تثبیت اندوخته‌های علمی: خیلی از اوقات افرادی هستند که در نجوم در هنگام آموزش دیدن بسیار موفق بودند، اما الان گویا همه‌ی آن مطالب از ذهنشان پاک شده است و این بخاطر عدم نداشتن فعالیت‌های عملی است.
آنچه که در نجوم آماتوری در کتاب‌ها مطالعه کردیم و یا در کلاس‌ها آموختیم را باید در قالب فعالیت‌های مختلف عملی به آن رنگ و بویی از حس بدهیم و آن‌ها را از نزدیک درک و لمس کنیم، این رفت و برگشت از ذهن به عرصه‌ی خارج به تثبیت مطالبی که آموخته‌ایم کمک شایانی می‌کند.
تعریف یک پروژه‌ی پژوهشی عملی
فعالیت‌های عملی در حوزه‌ی نجوم دارای چهار مشخصه می‌باشد و باید شما آن را رعایت کنید؛ در واقع هر نوع رصد یا فعالیت علمی در نجوم آماتوری که دارای این چهار مرحله باشد یک پروژه‌ی عمل‌محور در ستاره‌شناسی آماتوری است.
(باید دانسته شود که همه‌ی پروژه‌های ستاره‌شناسی آماتوری رصدی نیستند اما در این مباحث با رویکرد نجوم رصدی نگاشته شده است).
و آن چهار شاخصه عبارتند از:
- 1. پیش‌بینی
- ثبت داده
- تحلیل داده
- گزارش علمی
حال یک به یک این شاخصه‌ها را بررسی خواهیم کرد:
1.پیش‌بینی: این شاخصه خود دارای 5 مرحله است که عبارتند از :
ـ انتخاب موضوع
ـ استفاده از نرم‌افزارهای مناسب
3.انتخاب محل رصد
ـ شناسایی ابزار لازم
ـ تهیه‌ی فرمهای ثبت رصد
ـ انتخاب موضوع
انتخاب موضوع نخستین مرحله‌ی فعالیت جدی نجومی است؛ مثلا ممکن است یک بارش شهابی قریب‌الوقوع باشد و تمایل داشته باشید در آن به عنوان یک منجم جدّی در حیطه‌ی فعّالیت عمل‌محور کار کنید، پس همین موضوع کار عملی شما می‌شود.
دو نکته در اینجا حایز اهمیت است:
- دلیل نمی‌شود چون شما بر روی بارش‌های شهابی کار می‌کنید از رصد اجرام و رویدادهای دیگر آسمان بی‌بهره باشید.
- در انتخاب موضوع فعالیت، نوع ابزار، علاقه و محل رصد شما نقش مهمی بازی می‌کند.
ـ استفاده از نرم‌افزارهای مناسب و سایت‌های نجومی معتبر
استفاده از نرم‌افزارهای مناسب، بخش مهمی از پیش‌بینی‌هاست. بر این اساس شما باید نرم‌افزارهایی را انتخاب کنید که اطلاعات دقیق و به روزی از تاریخ، مکان، ساعت و… را برای شما مشخص کند. لازم است کلیّه‌ی نقشه‌ها و اطلاعات لازم را محاسبه نمایید و یادداشت کنید و در اختیار داشته باشید.
مثلا برای فعالیت‌های رصدی استفاده از سایت‌های هواشناسی، نقش تعیین‌کننده‌ای را بازی می‌کند و یا برای ردیابی موقعیت یک دنباله‌دار استفاده از نرم‌افزارها، ضرورتی غیر قابل انکار است.
ـ انتخاب محل رصد
انتخاب محل رصد از اهمیت زیادی برخوردار است. در برخی از مواقع برای رصد یک رویداد، شما مجبور به سفر هستید همانند بسیاری از رصد های مربوط به رؤیت هلال و اختفاها و گرفتگی‌ها باید قبل از رصد، محل رصد را از لحاظ: مختصات جغرافیایی، ارتفاع، امنیت، ایّاب و ذهاب و به ویژه آب و هوا بررسی کنید.
تذکر: از رصد کنار قبرستان‌ها، مناطق نظامی و مرزها جداً خودداری کنید.
ـ شناسایی ابزار لازم
ابزار لازم را باید مطابق موضوع شناسایی کنید.
گاهی از اوقات ابزار کار، موضوع فعالیت ما را انتخاب می‌کند. مثلا اگر کسی در ناحیه‌ی انتخاب موضوع بررسی، یک اختفا را انتخاب کند و ابزار مناسب با آن هم در اختیار نداشته باشد، موفق نخواهد بود.
حال اگر ابزار شخصی در اختیار دارید، موضوع فعالیت و رویداد ها را بر اساس آن انتخاب کنید؛ بطور مثال اگر دوربین عکاسی مناسب دارید، فعالیت بر روی بارش‌های شهابی نسبت به اختفا از لحاظ ابزاری برای شما مناسب خواهد بود و اگر از ابزارهای رصدخانه‌ها یا مراکز دیگر استتفاده می‌کنید و با مساله‌ی آلودگی نوری هم رو به رو هستید، کارکردن روی مساله‌ی ماه، بیشتر پیشنهاد می شود.
ـ تهیه‌ی فرمهای ثبت رصد
تهیه‌ی فرمهای ثبت رصد اصولا مواردی است که باید در زمان رصد ثبت شود. چون در مرحله‌ی گزارش‌نویسی به این فرم‌ها احتیاج پیدا خواهیم کرد؛ لذا باید در مرحله‌ی پیش‌بینی، آن را تدارک دید.
به طور مثال: در اختفا، ثبت زمانها به وقت گرینویچ؛ در بارش شهابی ثبت قدر شهابها، مدت دوام،رنگ و…
در واقع با تهیه‌ی این فرمهای ثبت رصد، شما نشان خواهید داد که در زمان رصد چه ویژگیهای رویداد رصدی برای شما مهم است و از توجه و ثبت دیگر موارد غیرضروری تاحدود زیادی پیشگیری خواهد شد.
تا اینجا شاخصه‌ی اول از یک فعالیت پژوهشی عملی (پیش بینی) به پایان رسید. شاخصه‌های دیگر در نوبت بعدی بررسی می‌شوند.
ادامه دارد…..
محمد جواد نوروزی
منجم آماتور و مدرس نجوم