اوج بارش شهابی ربعی یا کوادرانتی

تصویر یک شهاب ربعی بر فراز کانادا در سال 2009. (Stocktrek Images/Getty)

اولین بارش شهابی سال به اوج خود می رسد، اما اگر می‌خواهید آن را ببینید باید آماده باشید.

بارش شهابی ربعی قرار است در ساعت 12:53 UTC در 4 ژانویه 2024 به اوج خود برسد و 110 تا 120 شهاب در هر ساعت در جو دیده می‌شود. این بارش یکی از شدیدترین بارش‌های شهابی است که در سال آسمان ما را زیبا می‌کند و تا شش ساعت قبل از فروکش کردن آن به شدت به اوج خود می‌رسد و ناظرانی را که رویت آن را از دست می‌دهند، برای 12 ماه دیگر منتظر می‌مانند.

در نیمکره شمالی، کانون تابش ربعی – مکانی در آسمان که به نظر می‌رسد شهابها از آن سرچشمه می گیرند – درست زیر صورتواره آبگردان بزرگ، بین صورت فلکی گاوران و اژدها قرار دارد.

کانون تابشی بارش شهابی ربعی درست زیر انتهای «دسته» آبگردان بزرگ واقع شده است. (EarthSky Communications, Inc., CC BY-SA 3.0)

بارش شهابی یکی از شگفت انگیزترین رویدادهای قابل مشاهده در آسمان شب است. آنها زمانی اتفاق می‌افتند که زمین از میان آوار‌های به جا مانده توسط تکه‌ای از سنگ می‌گذرد که در منظومه شمسی در حال حرکت است. بیشتر این تکه‌های سنگ دنباله‌دار هستند، اما برخی از بارش‌های شهابی توسط سیارک‌ها تولید می‌شوند.

والد بارش شهابی ربعی سیارکی به نام 2003 EH1 است. 2003 EH1 همچنین می‌تواند چیزی باشد که به عنوان “دنباله‌دار سنگی” شناخته می‌شود، سیارکی که ویژگی‌های دنباله‌دار مانند مدار بیضوی را نشان می‌دهد. 2003 EH1 یک مدار بیضی شکل 5.5 سال به دور خورشید دارد. دانشمندان فکر می کنند ممکن است این یک دنباله‌دار منقرض شده باشد – دنباله‌داری که یخش تمام شده و اکنون فقط دارای گرد و غبار خشک شده است.

همانطور که زمین از میان آوارهای باقی مانده توسط این جسم عبور می‌کند، آسمان می‌تواند پر از رگه‌های روشن، آبی یا زرد باشد. این بارش همچنین به‌خاطر گو‌های آتشینش معروف است – تکه‌های سنگی بزرگ‌تری که با ورود به جو می‌سوزند و مسیرهای درخشان‌تری نسبت به شهاب‌‌های معمولی بر جای می‌گذارند.

برای دیدن بارش شهابی ربعی نیازی به تلسکوپ ندارید، فقط پتو و شکلات داغ برای گرم ماندن، یک نقطه تاریک خوب به دور از نورهای مصنوعی و شاید دوستی برای به اشتراک گذاشتن تجربه بارش نیاز ندارید.

اگر می‌خواهید از این منظره شگفت‌انگیز لذت ببرید، راهنمای به‌روزرسانی روزانه زمان و تاریخ را برای بهترین زمان‌ها و مکان‌ها بررسی کنید:

https://www.timeanddate.com/astronomy/meteor-shower/quadrantids.html

​

این بارش در حدود ۵۰۰ سال پیش به دست چینیان و کره‌ای‌ها شناخته شد امّا کم‌کم به فراموشی سپرده شد تا این که در چند سده پس از آن دوباره شناخته شد. در آن زمان در بخشی از صورت فلکی گاوران کنونی، صورتکی با نام رُبع (Quadrans Muralis) وجود داشت. مکان آن بین سه خواهران (سه ستاره از بنات النعش) و چهارضلعی ستاره‌هایی می‌باشد که سر اژدها می‌سازد. در اوج این بارش کانون آن در صورت فلکی ربع قرار داشت و به همین دلیل این بارش را ربعی نام گذاشتند امّا پس از مدّتی در تقسیم بندی جدیدی که برای تعیین پیکرهای آسمانی و جای آنان انجام شد ربع به عنوان بخشی از صورت فلکی گاوران قرار گرفت امّا نام این بارش ربعی باقی‌ ماند.

این بارش معمولا از 13 دی شروع و تا 17 دی ادامه دارد.

صورت فلکی کوادرانت مورالیس که اکنون وجود ندارد که اکنون به نام کوادرانتی یا ربعی نامگذاری شده است. تصویر از  Atlas Coelestis.

 کوادرانت یک صورت فلکی است که دیگر وجود ندارد. بیشترین بارش‌های شهابی به خاطر صورت فلکی‌ای که به نظر می‌رسند که از آن می‌آیند، نامگذاری می‌شوند. اما صورت فلکی کوادرانت یا ربع دیگر وجود ندارد، این صورت فلکی که اکنون منسوخ شده است بین صورت فلکی گاوران و اژدها قرار گرفته است. این صورت فلکی کجا رفته است؟

 در دهه 1790 ، ستاره‌شناس فرانسوی جوزف جرومه د لالاند ، چندین ستاره ضعیف متعلق به اژدها ، گاوران و هرکول را جمع کرد تا یاد و خاطره‌ای از نقاشی چهارک دیواری آویزان شده بر روی دیوار l’École رصدخانه میلیتای پاریس را بازسازی کند. این دستگاه زمانی ابزاری مهم برای اندازه گیری ارتفاع ستارگان و سیارات در هنگام گذر از نصف النهار بود.

برای درک تاریخ نام ربع، ما باید به اولین مشاهدات این بارش بازگردیم. در اوایل ژانویه سال 1825، آنتونیو بروکالسی در ایتالیا گزارش داد:

… اتمسفر توسط اجسام درخشان شناخته شده‌ای به نام ستاره در حال سقوط پر شده است.

آنها ظاهرا از صورت فلکی ربع می‌آیند. در سال 1839، آدولف کواتلت از رصدخانه بروکسل در بلژیک و ادوارد سی هریک، هریک به طور مستقل پیشنهاد کردند که بارش شهابی ربعی یک بارش سالانه است.

اما، در سال 1922، اتحادیه بین‌المللی نجوم فهرستی از 88 صورت فلکی مدرن را طراحی کرد. این فهرست توسط اتحادیه بین‌المللی نجوم در افتتاحیه مجمع عمومی آن در ماه می 1922 در رم برگزار شد که شامل صورت فلکی Quadrans Muralis نبود.

امروزه، این بارش شهابی، برای صورت فلکی ربعی اصلی و در حال حاضر منسوخ است.

 شهابهای کوادرانتی یک شیء والد مرموز دارند. در سال 2003، ستاره‌شناس پیتر جنیسکنز، منشا بارش شهابی ربعی را سیارک 2003 EH1 نامید. اگر در واقع این سیارک منشا بارش ربعی باشد، پس این بارش، مانند بارش شهابی جوزایی، از سیارک سنگی – نه یک دنباله یخی منشا گرفته است که بسیار عجیب است.

منشأ این بارش در ابتدا ناشناخته بود امّا پس از مدّتی آن را به دنباله‌دار ۹۶پی نسبت دادند. در سال ۱۹۷۹ میلادی تحقیقات ثابت کردند که توده ذرّات این بارش در مسیر دنباله‌دار C/۱۴۹۱Y۱ است و به همین دلیل این بارش را به این دنباله‌دار نسبت دادند. در سال ۲۰۰۳ سیّارکی به نام ۲۰۰۳EH۱ یافت شد و کمی پس از آن محقّقان متوجّه شدند که این سیّارک در مسیر توده ذرّات منشا این بارش حرکت می‌کند. از آن پس فرض می‌شود که دنباله‌دار C/۱۴۹۱Y۱ پس از مدّتی به یک سیّارک بدل شده که بعدها با نام ۲۰۰۳EH۱ شناخته شده و این سیّارک منشا این بارش است.

به نوبه خود، هرچند، 2003 EH1 ممکن است یک هدف مشابه دنباله‌دار C / 1490 Y1 باشد، که 500 سال پیش توسط ستاره‌شناسان چینی، ژاپنی و کره‌ای مشاهده شد:

https://ephemeris.sjaa.net/0401/e.html

بنابراین داستان دقیق منشا بارش ربعی تا حدودی مرموز است.

ترجمه: سارا سیدحاتمی

منابع:

Look Up! The Quadrantid Meteor Shower Is About to Peak

By MICHELLE STARR03 January 2024

https://www.sciencealert.com/look-up-the-quadrantid-meteor-shower-is-about-to-peak

https://earthsky.org/astronomy-essentials/everything-you-need-to-know-quadrantid-meteor-shower