استفاده از نور قرمز در شبهای رصدی
چشم انسان يك اندام فوقالعاده است كه داراي محدوديتهایي است. زماني كه شما از جاي پرنور به جاي تاريكي ميرويد، چشم شما چندلحظهاي نياز دارد تا بتواند تنظيم شود وخود را با تاريكي تطبيق دهد.
يا زماني كه شما در شب از يك اتاق پرنور به بيرون برويد براي چند لحظه شما هيچ چيز نميتوانيد ببينيد. چشم شما براي عادت كردن به محيط تاريك نيازمند زمان است تا خود را با محيط تطبيق دهد.
اول: مردمك چشم در زماني كه در روشنايي هستيد تنگ بود وزماني كه به جاي تاريكي برويد مردك چشم شما بايد گشاد شود تا نور بيشتري از محيط جمعآوري كند.
عكس بالا نماي از چشم انسان است كه تمامي سلولهاي مخروطي و استوانهاي وسه رنگ اصلي چشم براي ديدن رنگ ها را نشان داده است. |
دوم: سلولهاي ميلهاي چشم مقداري ردوپسین را ميسازد كه حساسيت به نور بيشتر شود. حال ميتوان گفت كه سلولهاي ميلهاي چشم به نور قرمز كمترحساس هستند تا نور آبي وسفيد به همين علت نور قرمز كمتر باعث ميشود كه مردمك چشم شما گشاد شود به همين علت ساده است كه منجمان در شبهاي رصدي زماني كه نيازي به نور دارند تا تلسكوپ يا نقشههايشان را ببينند از نور قرمز استفاده ميكنند.
اماشما ميتوانيد اشياء بزرگ و با نور مناسب را با خيره شدن به آن وتمركز بر روي آن ببينيد. اما اگر بخواهيد شي كم نوري را ببينيد شما هرچه خيرهتر شويد و بيشتر توجه كنيد كمتر خواهيد ديد اما برعكس اگر از تمركز دست برداريد يا با چپ چپ نگاه كردن نگاه كنيد موفقتر خواهيد بود. اما دليل اين موضوع چيست؟ چرا تصاویر نجومی رنگی هستند اما با چشم سیاه وسفید دیده می شوند؟
چشم شما چگونه كار ميكند؟
در چشم لايههاي گيرندهاي وجود دارد كه به دو گونه تقسيم ميشود يكي مخروطي و ديگري استوانهاي در چشم هر انساني حدود120 ميليون نورون استوا نهاي و5 ميليون نورون مخروطي يافت ميشود.
نورونهاي استوانهاي نسبت به نور حساسترند و در نور كم هم فعاليت ميكنند.آنها با تاريكي سازش يافته و به تدريج سبب ميشوند كه در محيط تاريك هم ببينيم به همين جهت در ديد شبانه نقش مهمي دارند.
حساسيت نورونهاي مخروطي كم است، اين سلولها فقط درروشنايي زياد تحريك ميشوند و اهميت آنها در تشخيص رنگ وجزئيات است. (به همین خاطر چشم ما قادر به تشخیص رنگ در اجرام مختلف نیست ولی دوربینهای عکاسی در نور کم و با نوردهی مناسب میتوانند رنگ ها را ثبت کنند.)
در نور كم مخروطيها از كار ميافتند و كناره شبكيه براي تشخيص بهترخواهد بود.
قطعه خارجي نورونهاي استوانهاي داراي ساختمان غشايي لايه لايه است و در آن ارغوان شبكيه يا ردوپسين قرار دارد. رودوپسين از يك بخش رنگين به نام رتين ويك بخش پروتئيني به نام اسپين ساخته شده استرسيدن نور به رودپسين باعث جدا شدن رتينين از اسپين ميشود. رودوپسين به كمك ويتامين A در سلولهاي استوانهاي ساخته ميشود. در تاريكي و نور كم ويتامينA با واسطهي آنزيمهاي موجود در نورونهاي استوانهاي به ريتين تبديل ميشود. كمبود اين ويتامين باعث شبكوري ميشود. البته مصرف زياد آن هم مشكلاتي را دربردارد.
منابع غنی از ویتامین A عبارتند از: کره، جگر، شیر، زرده تخم مرغ، ماهی، هویج، کدو حلوایی، طالبی، زردآلو، کلم بروکلی، گریپ فروت، اسفناج و سایر سبزیجات سبز تیره و برگی شکل.
حالا برای یک شب رصدی به دور از آلودگی نوری شهر ها با چشمانی تیز بین وچراغ قوه قرمزرنگ به همراه دوستانتان آماده شوید تا اجرام کم نوری را بیابید واز دیدن آنها لذت ببرید.
ترجمه وتهيه:محمود زارعي
از اعضا سابق گروه انجمن ستارهشناسی اراک و گروه نجوم پژوهشسرای ابنسینا در ابهر
منابع:
كتاب زيست شناسي سال سوم
ترجمه كتاب زبان اصلي آموزش ساده نجوم