بارشی از نوع برساوشی

كمربندی از اجرام سنگي و يخي در پس مدار نپتون و تا فراسوي مدار پلوتو و تا فاصله ١٢ ميليارد كيلومتري از خورشيد كشيده شده است. در اين ناحيه كه به كمربند كوييپر مشهور است، چندين هزار از اين اجرام دنباله‎دار مانند وجود دارند. حداقل چند مورد از اين اجرام از پلوتو بزرگ‌ترند و پلوتو يكي از اجرام بزرگ اين كمربند است. اين كمربند در قسمت بيروني خود به ابر اورت مي‌پيوندد. اين ابر يك كره‌ي بسيار بزرگ از هسته دنباله‎دارهاست كه منظومه شمسي را دربر گرفته است. اين ابر شامل بيش از يك تريليون هسته‌ي دنباله‎دار است و لبه‌ي بيروني آن حدود ١/٦ سال نوري از خورشيد فاصله دارد. اين فاصله، معادل نيمي از مسير خورشيد تا نزديك‌ترين ستاره به آن‎ها می‌باشد.

كمربند كوييپر ناحيه‌ي سياره‌اي منظومه شمسي را دربرگرفته است و اغلب اجرام دنباله‎دار مانند آن بيش از ٢٥٠ سال طول مي‌كشد تا خورشيد را دور بزنند. اين ناحيه منشأ اصلي دنباله‎دارهاي كوتاه‌دوره است. اگرچه رصد اجرام كوچك آن بسيار دشوار است، تاكنون بيش از ٩٠٠ جرم بزرگ آن يافته شده‌اند.

دنباله‎دارها را مي‌توان گلوله‌هاي برفي كثيف و غول‌پيكري تصور كرد كه عموماً از ابر اورت منشأ مي‌گيرند كه از ذرات نسبتاً ريزي (يخ همراه گاز رقيق) تشكيل شده‌اند و مدار گردش آن‎ها به دور خورشيد دايره نبوده و مسيرهايي كاملاً خارج از مركز دارند و در اثر تابش نور خورشيد درخشان مي‌شوند. آن‎ها عضو منظومه شمسي ما هستند و اشتباهاً به آن‎ها ستاره مي‌گويند. آن‎ها اهميت ويژه‌اي دارند زيرا از موادي شكل گرفته‌اند كه در آغاز پيدايش منظومه شمسي وجود داشته و از ٤/٦ ميليارد سال پيش تاكنون دست نخورده مانده‌اند. اگر دنباله‎داري به سوي خورشيد حركت كند غبارهايي كه از آن جدا مي‌شوند مي‌توانند به شكل شهاب با جَو زمين برخورد كنند.

يك دنباله‎دار جرمي جامد و نامنظم است كه بيش از دو سوم آن را يخ و برف و يك سوم باقي مانده را غبار سنگي تشكيل داده است. زماني كه اين گلوله‌هاي برفي بزرگ كه ابعاد آن‎ها در حد قله‌هاي كوه‌هاي زميني است و هسته‌ي دنباله‎دار ناميده مي‌شود، به سمت خورشيد حركت مي‌كنند، با عبور از مدار مريخ تحت تأثير گرماي دريافتي از خورشيد قرار مي‌گيرند. يخ سطحي در اثر تابش‌هاي خورشيدي به گاز تبديل مي‌شود و به همراه غباري كه آزاد مي‌شود گيسوي دنباله‎دار را شكل مي‌دهند كه ابر گازي بسيار گسترده‌اي است و مي‌تواند تا چند برابر قرص زمين درازا داشته باشد. گاز و غبار از گيسو به بيرون رانده مي‌شود و دنباله‌اي را شكل مي‌دهد كه در حد ١٠٠ ميليون كيلومتر در فضا امتداد مي‌يابد.

گيسو و دنباله‌ي يك دنباله‎دار تنها در نزديكي خورشيد است كه شكل مي‌گيرد. تقريباً ٢٠٠ دنباله‎دار شناخته شده در بازه‌هاي زماني كمتر از ٢٠ سال به دور خورشيد مي‌چرخند و به نام دنباله‎دارهاي كوتاه‌دوره معروفند. دنباله‎دارهاي بلنددوره ممكن است مدار خود را در طي چند صد تا چند هزار سال تكميل كنند (و برخي از دنباله‎دارها نيز پس از ملاقات با خورشيد از منظومه شمسي خارج مي‌شوند و هرگز بازنمي‌گردند).

نامگذاري دنباله‎دارها براساس نام كاشف يا براساس سالي كه دنباله‎دار مزبور از نزديكي خورشيد مي‌گذرد صورت مي‌گيرد. دنباله‎دارآنكه داراي كوتاه‌ترين دوره تناوب يعني ٣/٣ سال و مشهورترين آن‎ها دنباله‎دار هالي كه هر ٧٦ سال يكبار به نزديكي خورشيد باز مي‌گردد.

ذرات كوچك غبار پراكنده در منظومه شمسي و از جمله ذرات غباري را كه از هسته دنباله‎دارها جدا مي‌شوند شهاب‌واره مي‌نامند. اگر يكي از اين ذرات با جَو زمين برخورد كند، دماي آن در اثر اصطكاك افزايش مي‌يابد، شروع به سوختن  و ايجاد روشنايي مي‌كندكه به شهاب معروف است كه گاه آن را ستاره تيركشنده يا ستاره ثاقب هم مي‌گويند. شهاب‌هاي بسياردرخشان را معمولاً آذرگوي مي‌نامند و چنانچه بخشي از اين ذرات به زمين برسد باقي‌مانده را شهاب‌سنگ مي‌نامند. زماني كه زمين از ميان توده‌اي از ذرات باقي‌مانده از دنباله‎دارها عبور مي‌كند، اصطلاحاً بارش شهابي رخ مي‌دهد. تعداد زيادي از اين قطعات كه به سطح سياره ما مي‌رسند بزرگ‌تر از نوك سوزن نيستند. اما هرروز حدود ١٠٠٠ تن به جرم زمين اضافه مي‌كنند. چندين هزار ميليون شن ريز روزانه به جَو زمين وارد مي‌شوند. تعداد بسيار كمي از آن‎ها به هنگام سوختن دنباله‌هاي نوراني درست مي‌كنند كه مي‌توان با چشم غيرمسلح ديد. شايد شما يكي از اين شهاب‌ها را ديده‌ايد كه در آسمان برق مي‌زند. درواقع شهاب‌ها سنگ‌هايي با سرعت زياد هستند كه در جَو مي‌سوزند.

شهاب‌ها عموماً عمري كمتر از يك ثانيه دارند. آن‎ها در همه شب‌هاي سال ممكن است با جَو زمين برخورد كنند و ظاهر شوند. گاهي زمين از ميان انبوه بزرگي از آن‌ها مي‌گذرد. ظاهراً آنچه دنباله‎دارها به عنوان ميراث در فضا باقي مي‌گذارند انبوهي از سنگ است كه هنگام برخورد زمين با اين باقيمانده‌هاي سنگي نمايش شگفت‌آوري از شهاب رخ مي‌دهد. اما بهترين زمان براي رصد آن‎ها در هنگام ٢٠ بارش شهابي برجسته سال است.

شهاب‌هاي يك بارش شهابي meteor shower يا shower در مسيرهاي تقريباً موازي به جَو زمين مي‌رسند. به همين سبب به نظر ما چنين مي‌نمايد كه همه آن‎ها از يك نقطه آسمان مي‌آيند. اين نقطه را نقطه «نورباران» مي‌نامند. درواقع ستاره باران موقعي پيش مي‌آيد كه زمين از ميان يك جريان شهابي بگذرد. از روي برق شهاب در لايه‌هاي جَو زمين مي‌توان ارتفاع جَو را تعيين نمود. لازم به توضيح است كه عكس‌برداري‌هايي كه توسط دوربين به مدت  چندين ساعت ثبت مي‌شود كليه شهاب‌ها را در تمام طول مدت عكسبرداري نشان مي‌دهد و بدان معني نیست كه در يك لحظه تمام آن شهاب‌ها ديده شده‌اند، زيرا در يك بارش شهابي خوب شايد بتوان در هر دقيقه حدود يك شهاب ديد. در موارد استثنايي ممكن است صدها شهاب در يك ساعت ديده شوند.

در نتیجه بارش‌های شهابی را به اسم صورت فلکی نامگذاری می‌کنند که درزمان اوج فعالیت در کانون بارش قرار دارد. مانند بارش شهابی برساووشی که کانون آن در صورت فلکی برساووش است. اگر کانون دو یا چند بارش در یک صورت فلکی باشد، از نام ستاره درخشان نزدیک کانون هم استفاده می‌شود، مانند بارش اتا ـ دلوی یا دلتا ـ دلوی.

فهرست بارش‌های شهابي‌ مهم به شرح زير مي‌باشد:

قطعاتي از شهاب‌هاي بزرگي كه در جَو مي‌سوزند و به سطح زمين مي‌رسند شهاب سنگ ناميده مي‌شوند. هرساله بيش از ٣٠٠٠ شهاب سنگ با وزن بيش از يك كيلوگرم به زمين برخورد مي‌‌كنند. اكثر آن‎ها در درياها سقوط كرده و بقيه به خشكي‌ها برخورد مي‌كنند. ١٦٠ گودال برخوردي بزرگ برسطح زمين شناسايي شده‌اند كه قطر آن‎ها از چند متر تا ١٤٠ كيلومتر متغير است و بسياري از آن‎ها طي ١٠٠ ميليون سال گذشته شكل گرفته‌اند.

بارش شهابی برساوشی یکی از مهم‌ترین بارشهای شهابی سالیانه است. بیشینه نرخ ساعتی سرسویی این بارش غالباً در حدود ۱۰۰ است. این بارش شهابیاز توده ذرّات برجای‌مانده از دنباله دار سوئیفت تاتل به وجود می‌آید که حدود ۱۳۰ سال با یک بار حرکت، حرکت مداری خود را کامل می‌کند و معمولاً از بیست و هفتم تیر تا سوم شهریور (بیش از یک ماه) فعّال است که بازه زمانی بلندی برای بارش شهابی به‌شمار می‌آید.

باتوجه به نظرات متخصص شهاب ناساـ بيل كوك ـ بارش شهابي برساوشي شايد يكي از محبوب‌ترين بارش‌هاي شهابي سال است و امسال بهترين بارش شهابي سال براي نيمكره شمالي مي‌باشد چون يك بارش شهابي ثابت و غني است و بهتر از همه هلال ماه باريك به مرور در اوايل شب غروب مي‌كند و آسماني تاريك براي شهاب‌هاي برساوش امسال به ارمغان مي‌آورد.

امسال مردم در اوج بارش بايد حدود ٦٠-٧٠ شهاب در يك ساعت ببينند. اما در سال‌هاي فوران (براي مثال در سال ٢٠١٦) اين ميزان مي‌تواند ١٥٠-٢٠٠ شهاب در ساعت باشد. اوج بارش شهابي قابل مشاهده در21 و 22امرداد(دو شب١٢ و١٣ آگوست) مي‌باشد. كوك مي‌گويد كه امسال در شب و بامداد ١٢-١٣ آگوست اين بارش بهتر نشان داده مي‌شود (هرچند هر دو بايد جذاب و ديدني باشند). اين شهاب‌هاي سريع و روشن از يك نقطه در صورت فلكي برساوش منتشر مي‌شوند.احتمال مي‌رود بارش شهابي برساوشي در ١٣ آگوست به حداكثر ميزان فعاليت خود برسد.

انتظار مي‌رود برخي از ستاره‌هاي ثاقب همراه با بارش شهابي هرشب از ٢٣ جولاي تا ٢٠ آگوست قابل مشاهده باشند.

از تهران این  بارش در نيمه شب ٢٣ درجه بالاتر از افق شمال شرقي ظاهر خواهد شد. اين به آن معني است كه شما فقط حدود ٣٠ شهاب در ساعت مشاهده خواهيد كرد زيرا منشأ بارش در آسمان پائين (كم ارتفاع) خواهد بود و احتمال ديدن شهاب‌ها را كاهش مي‌دهد. منشأ بارش شهابي برساوشي در سمت الرأس در حدود ٣ ساعت با ميل ٥٨ درجه‌ي شمالي مي‌باشد.

براي ديدن بيشترين شهاب بهترين مكان نگاه كردن مستقيم به منشأ بارش نيست بلكه توجه كردن به هر بخشي از آسمان كه حدود ٣٠-٤٠ درجه از آن دور است. اين در فاصله‌اي از اطراف منشأ بارش است كه شهاب‌ها مسيرهاي قابل ملاحظه‌ي طولاني را نشان مي‌دهند بدون اينكه بيش از حد پخش شوند.

منبع:

كتاب اخترشناسي ايان ريدپات ترجمه پوريا ناظمي

نجوم محاسباتي و كاربردي مؤلف غلامرضا دژكامه لنگرودي

https://in-the-sky.org

https://amp.space.com

http://earthsky.org

https://www.photopills.com

کاری از دوست عزیز

سرکار خانم سمانه ابوشهاب