آبگردان بزرگ:  نقشه راه آسمان شمالی

آبگردان بزرگ یک صورت فلکی نیست. الگویی از ستارگان می باشد که به نام “صورتواره” شناخته می‌شود. الگویی از ستارگان که در یک صورت فلکی بزرگتر یافت می‌شوند یا در میان چندین صورت فلکی پخش می‌شوند. آبگردان بزرگ بخشی از صورت فلکی دب اکبر (خرس بزرگ) است. دب اکبر یکی از 88 صورت فلکی رسمی شناخته شده در آسمان شمالی و جنوبی است و سومین صورت فلکی بزرگ است. صورتواره دیگر “قوری” در صورت فلکی قوس و همچنین “مثلث تابستانی” است که به ترتیب ناحیه‌ای از ستارگان وگا، الطایر و دنب در صورت فلکی شلیاق، عقاب و دجاجه را دربرمی‌گیرد.

منبع تصویر: استلاریوم

 آبگردان بزرگ که با نام‌های مختلف «آبگردان بزرگ» (آمریکا)، «شاه‌آهن» (بریتانیا)، یا بسیاری از نام‌های دیگر خوانده می‌شود، گروه‌هی از ستارگانی است که به راحتی قابل تشخیص است. از آنجایی که پیراقطبی است (به نظر می‌رسد که به دور ستاره قطبی می‌گردد و هرگز غروب نمی‌کند)، بنابراین در تمام طول سال در آسمان شمالی قابل مشاهده است.

یافتن صورتهای فلکی دیگر با استفاده از آبگردان بزرگ

اگر بتوانید آبگردان بزرگ را در آسمان پیدا کنید، نقطه شروعی برای شناسایی بسیاری از ستارگان دیگر خواهید داشت. یاد بگیرید که از آن به عنوان نقطه شروع برای یافتن صورتهای فلکی دیگر استفاده کنید.

اشاره‌گرها: دو ستاره که لبه جلوی کاسه آبگردان بزرگ را تشکیل می‌دهند (در سمتی دور از دسته) به ستاره شمالی، در صورت فلکی دب اصغر (خرس کوچک) اشاره می‌کنند. ستاره قطبی یک ستاره نسبتا کم نور است که تقریباً پنج برابر دورتر از فاصله بین خود نشانگرها است.

اگر این خط از سمت اشاره‌گرها  به ستاره قطبی ادامه دهید، در فاصله مساوی مقابل آبگردان بزرگ، با یک “صورتواره” به شکل W کشیده روبرو خواهید شد که صورت فلکی ذات‌الکرسی است. . ذات‌الکرسی، ملکه اتیوپی، در حالت خوابیده در نوار پرستاره راه شیری به تصویر کشیده شده است. ذات‌الکرسی مانند آبگردان بزرگ پیراقطبی است و بنابراین یک صورت فلکی آشنا است که به راحتی قابل یادگیری است. ذات‌الکرسی همچنین ممکن است با پیگیری خطی از میزار (ζUMa) (ستاره دوم دسته دب‌اکبر) به پولاریس یا ستاره قطبی ردیابی شود.

با دنبال کردن یک خط از اشاره‌گرهای آبگردان بزرگ از ستاره قطبی و گذشتن از ذات‌الکرسی، به مربع بزرگ و تقریباً کاملی از چهار ستاره (تقریباً در پاییز مستقیماً بالای سر) به نام مربع بزرگ پگاسوس یا اسب بالدار (پگاسوس یک صورتواره بزرگ است) خواهید رسید. در گوشه‌ای از مربع بزرگ پگاسوس آندرومدا (دختر ذات‌الکرسی) قرار دارد. صورت فلکی آندرومدا شامل کهکشان آندرومدا است که با نام M31 نیز شناخته می‌شود. کهکشان آندرومدا نسبتا نزدیک به کهکشان راه شیری است و کمی بزرگتر از کهکشان خودمان است.

“قوس به سماک رامح یا ژوبین دار.” منحنی دسته آبگردان بزرگ را دور از کاسه دنبال کنید و به چهارمین ستاره درخشان در آسمان زمین، سماک رامح یا Arcturus، از صورت فلکی باستانی گاوران یا Boötes (تلفظ “boo-oh-tees“) بروید. در نقاشی‌های غارهایی که به یاد شکار موفقیت‌آمیز غزال، گورخر و زرافه در صحرای ساهاری هستند یافت می‌شود – این صورت فلکی قبل از تبدیل شدن ساهاری به صحرا نامگذاری شده است. سماک رامح بهتر است در اواخر تابستان دیده شود.

از کنار سماک رامح در همان منحنی دور از دسته آبگردان بزرگ عبور کنید. پس از طی مجدد همان مسافتی که برای رسیدن به سماک رامح طی شد، (اگر زیر افق نباشد) به ستاره‌ای درخشان از صورت فلکی سنبله به نام سماک اعزل یا بی‌ژوبین یا  Spica (spy-ka) خواهید رسید. “عبارت “Spike to Spica” به موقعیت معمول سماک اعزل در نزدیکی افق اشاره دارد. سماک اعزل تقریباً روی دایره‌البروج قرار دارد – مسیری که خورشید در سراسر آسمان دنبال می‌کند.

به کاسه  آبگردان بزرگ برگردید. خطی که از میان دو ستاره نزدیک به دستگیره می‌گذرد تقریباً مستقیماً به دو ستاره قابل توجه دیگر اشاره می‌کند. با اشاره به پایین زیر کاسه آبگردان، شما به  قلب‌الاسد یا Regulus، درخشان‌ترین ستاره صورت فلکی شیر می‌برد (یال شیر شبیه علامت سؤال برعکس است، قلب‌الاسد درست زیر علامت سوال قرار دارد).

در جهت دیگر، با اشاره به بالای کاسه باز، خط به دنب یا Deneb، در صورت فلکی ماکیان یا دجاجه (قو، که شبیه یک صلیب است) می‌رسد. دنب دم قو است که در زمستان در امتداد کهکشان راه شیری به سمت جنوب پرواز می‌کند. دنب به همراه دو ستاره دیگر ( وگا و الطایر) مثلث تابستانی را تشکیل می‌دهند، ستاره‌ای که در تمام تابستان بر آسمان شب تسلط دارد.

به عکس بالای این صفحه نگاه کنید. از انتهای دسته آبگردان بزرگ به ستاره دوم نگاه کنید. آیا می‌توانید چیز غیرعادی در آن ببینید؟

دوربین دوچشمی دارید؟ بینایی خود را با نگاه کردن دوباره به ستاره دوم آزمایش کنید. با دقت نگاه کنید، ممکن است دو ستاره را ببینید که به آنها اسب و سوار گفته می‌شود. به گفته یونانیان، ستاره دوم یکی از خواهران خوشه پروین است که هنگام ازدواج شش خواهر خود را در ثور رها کرد. میزار، درخشان‌ترین ستاره در بین این دو ستاره، در یک تلسکوپ بزرگ به یک ستاره دوتایی (A & B) تبدیل می‌شود. جالب توجه است که از شواهد طیف‌سنجی مشخص می‌شود که میزار A و B نیز هر کدام دو ستاره هستند، اگرچه این جفت‌ها توسط تلسکوپ‌های موجود قابل تفکیک نیستند.

در شکار با جبار – یافتن اشیاء بیشتر

به همین ترتیب، صورت فلکی شکارچی (شکارچی) [تصویر زیر را ببینید] می‌تواند به عنوان نشانه‌ای برای مشاهده آسمان از جنوب استفاده شود. در حالی که شکارچی یک صورت فلکی پیراقطبی نیست، اما وقتی به سمت جنوب در آمریکای شمالی از زمستان تا بهار نگاه می‌کند، بر آسمان تسلط دارد. می‌توان از آن  شبیه ستاره‌های آبگردان بزرگ برای یافتن دیگر اشیاء مورد علاقه در آن قسمت از آسمان شب استفاده کرد.

ترجمه: سارا سیدحاتمی

منبع:

THE BIG DIPPER – Roadmap of the Northern Sky

http://www.fortworthastro.com/beginner2.html