صورت فلکی چیست؟ الگوی ستاره‌ای یا صوتواره چیست؟

بعضی اوقات چندین ستاره در صورتهای فلکی مختلف به هم می‌پیوندند تا یک شکل نجومی بزرگ را تشکیل دهند. این امر در مورد ستاره‌های مثلث تابستانی، که از 3 ستاره روشن وگا، دنب و الطایر مصداق دارد که در 3 صورت فلکی مختلف واقع شده‌اند. تصویر از سوزان گیس جنسن در اودسا، واشنگتن.

 صورت فلکی و صورتواره هر دو اَشکالی از ستارگان هستند اما تفاوت آن‌ها در چیست؟

 صورت فلکی یک گروه شناخته شده از ستارگان در آسمان می‌باشد. کلمه صورت فلکی از کلمه لاتین “constellacio” که به معنی گروهی از ستارگان می‌باشد، گرفته شده است. امروزه ۸۸ صورت فلکی رسمی داریم که اغلب آن‌ها قدیمی بوده و ارتباطی میان ما و اجدادمان می‌باشند. صورت‌های فلکی نمادی از تصورات افراد گذشته در کیهان می‌باشند: اجداد ما به ستارگان نگاه میکردند و آن‌ها را شبیه به موجودات افسانه‌ای، دیوها و مجسمه‌های سنتی تصور می‌کردند.

الگوهای ستاره‌ای گروهای جدید و کوچکی از ستارگان هستند که درون یک صورت فلکی قرار دارند و یا از چندین ستاره از پیکرهای آسمانی مختلف تشکیل شده‌اند. الگوهای ستاره‌ای رسمی نیستند اما مردم سراسر جهان آن‌ها را می‌شناسند و از آن‌ها استفاده می‌کنند.

ستارگان یک پیکر آسمانی در فواصل مختلفی نسبت به زمین قرار دارند؛ برای مثال سه ستاره از پیکر آسمانی مثلث در فاصله ۳۵ تا ۱۲۷ سال نوری از زمین واقع شده‌اند. علی رغم اینکه به نظر می‌رسد ستارگان یک صورت فلکی در یک فاصله از زمین قرار دارند اما در حقیقت فاصله این ستارگان از یکدیگر بسیار زیاد می‌باشد. به همین دلیل اگر ساکن سیاره‌ای دیگر در منظومه‌ای دیگر باشید پیکرهای آسمانی را به شکل دیگری خواهید دید!

به عنوان مثال “ملاقه بزرگ” که مشهورترین و مهم‌ترین صورتواره آسمان می‌باشد الگویی متشکل از هفت ستاره پرنور صورت فلکی خرس بزرگ می‌باشد که برای یافتن برخی ستاره‌ها و صورت‌های فلکی دیگر مورد استفاده قرار میگیرد.

در آسمان نیمکره جنوبی صورتواره “صلیب جنوبی” که در صورت فلکی صلیب قرار دارد، شناخته شده می‌باشد.

در صورت فلکی تابستانی کمان نیز صورتواره “قوری” که مرکز راه شیری در آن قرار دارد به خوبی قابل شناسایی است.

 گاهی اوقات در یک صورتواره ستارگان چند صورت فلکی مختلف قرار دارد؛ برای مثال صورتواره “مثلث تابستانه” که در فصل تابستان و اوایل پاییز در آسمان نیمکره شمالی به خوبی قابل مشاهده است. سه راس این مثلث از درخشان‌ترین ستارگان پیکرهای آسمانی ماکیان، عقاب و شلیاق می‌باشد.

تقریبا هیچ قانونی در مورد صورتواره‌ها وجود ندارد؛ این الگوها، اشکالی ساده می‌باشند که معمولا ستارگان پرنور در آن قرار دارند و منجمان در ابتدای راه یادگیری صورت‌های فلکی از آنان استفاده می‌کنند.

 بسیاری از پیکرهای آسمانی مانند خرس بزرگ، شکارچی، ذات‌ الکرسی و ماکیان بسیار شناخته شده می‌باشند.

احتمالا برای بسیاری از مردم صورت‌های فلکی دایره‌البروج (حمل، دوشیزه، میزان، دلو، حوت) که بیش از دو هزار سال پیش توسط بابِلی در نقشه‌های آسمان ذکر شده بودند، بسیار نام آشنا هستند. دوازده صورت فلکی دایره البروج نشانه‌های خاصی دارند؛ خورشید در مسیر حرکت ظاهری سالانه خود در آسمان از میان آن‌ها عبور می‌کند.

اما امروزه می‌دانیم که صورت‌ فلکی مارافسای نیز به صورت‌های فلکی دایره البروج اضافه شده و تعداد آن‌ها به سیزده عدد رسیده است.

از دید ناظر زمینی در طول یک شب تمام ستارگان دور نقطه‌ای در آسمان که قطب شمال سماوی نام دارد می‌چرخند. در آسمان نیمکره شمالی ستاره پولاریس یا قطبی تنها یک درجه با قطب شمال سماوی فاصله دارد و نشانگر شمال می‌باشد اما در آسمان نیمکره جنوبی ستاره‌ای با این فاصله کم در نزدیکی قطب جنوب وجود ندارد. صورت‌های فلکی که در اطراف قطب‌ها قرار دارند در طول شب غروب نمی‌کنند و صورت‌های فلکی پیراقطبی (دور قطبی) نامیده می‌شوند. صورت‌های فلکی دور قطبی در آسمان نیمکره شمالی شامل خرس بزرگ، خرس کوچک، اژدها، ذات الکرسی و قیفاووس می‌باشد. در نیمکره جنوبی نیز این صورت‌های فلکی صلیب، کارینا و قنطوروس دور قطبی می‌باشند.

ترجمه: سرکار خانم مریم هادیزاده

What’s a constellation? What’s an asterism?

Posted by Andy Briggs in ASTRONOMY ESSENTIALS | May 5, 2020

https://earthsky.org/astronomy-essentials/definition-what-is-a-constellation-asterism