ستارگان شولا و لسات منادی بهار هستند!!

 

 

طبق باور قبیله پاونی در دشت مرکزی ایالات متحده ستاره‌های شولا و لسات – در انتهای دم  عقرب – اردک‌های شناگر بودند. وقتی اردکهای شناگر در زمستان قبل از طلوع آفتاب ظاهر شدند، پاونی‌ها می‌دانستند که بهار نزدیک است و مراسم کاشت را آغاز می‌کردند.

 

صبح‌های فوریه، در حالی که ستاره‌های شولا و لسات ظاهر می‌شوند، به دنبال اردکهای آسمانی بگردید که در رودخانه کهکشان راه شیری شنا می‌کنند.

 

 صورت فلکی عقرب شبیه یک عقرب با یک دم خمیده کامل است. دو ستاره نزدیک انتهای دم – شولا و لسات – نمایانگر نیش عقرب هستند. آشنایی با آنها آسان و جالب است!

 

صورت فلکی دایره‌البروجی عقرب یکی از معدود صورت‌های فلکی است که به اسم آن شبیه است. اسم این صورت فلکی از الگوی جادویی شکل J شبیه به دم خمیده عقرب واقعی گرفته شده است. در انتهای این صورت فلکی، دو ستاره به دلیل نزدیکی به یکدیگر قابل توجه هستند. آنها شولا و لسات هستند و نماینده نیش عقرب هستند. جالب است که دیدن دم خمیده عقرب و شولا و لسات تصویر یک نیش آسمانی کامل را ایجاد می‌کنند!

 

شولا و لسات نزدیک به هم ظاهر می‌شوند. اما آنها فقط در طول دید ما نزدیک هستند. در واقعیت، این دو ستاره با  فاصله چند ده سال نوری از هم جدا می‌شوند.

 

شولا، دومین ستاره درخشان در صورت فلکی، در واقع یک سیستم ستاره‌ای سه‌تایی است.

 

لسات، ستاره ضعیف، تاکنون هیچ همدم شناخته شده‌ای ندارد.

 

نقشه‌ای از عقرب که نشانگر موقعیت ستاره‌های نیش، شولا و لسات در نوک دم منحنی عقرب است. تصویر از IAU / Sky & Telescope / Wikimedia Commons

 

شولا و لسات، معروف به “ستاره‌های نیش”، محل نیش صورت فلکی عقرب را در این صورت فلکی دایره‌البروجی نشان می‌دهند.

اگر در نیمکره شمالی باشید، Shaula و Lesath در افق جنوب شرقی شما قبل از طلوع فجر در ماه جاری ظاهر می‌شوند. آنها نشانه امیدوارکننده‌ای از نزدیک شدن بهار هستند.

 

چگونه آمدن بهار را تشخیص می‌دهید؟

برای رصدگران، دیدن صبحگاهی جفت ستاره زیبا در صورت فلکی عقرب یکی از نشانه‌های آمدن بهار است. این ستاره‌ها Shaula و Lesath نامیده می‌شوند و آنها بخشی از چیزی هستند که به عنوان دم عقرب در انتهای دم منحنی‌شکل عقرب شناخته می‌شود.

 

 قبیله Pawnee – زمانی بزرگترین گروه از مردم ساکن دشتهای مرکزی ایالات متحده بودند – آسمان را به صورت تقویم مشاهده می‌کردند، ستاره‌های مختلف تغییر فصل را پیشگویی می‌کردند. بسیاری از آیین‌های فصلی آنها به مشاهدات آنها از ستارگان و سیارات گره خورده بود. مهمترین آنها مراسم بیداری بهاری بود که با مشاهده Shaula و Lesath در صبحهای سرد فوریه گره خورده بود. جنی ولتفیش، انسان‌شناس آمریکایی در کتاب 1977 خود با عنوان “جهان گمشده: زندگی و فرهنگ پاون” نوشته است:

موقعیت ستاره‌ها راهنمای مهمی برای زمان برگزاری این مراسم بود. اقامتگاه زمینی به عنوان رصدخانه‌ای نجومی عمل می‌کرد، آنها می‌توانستند ستاره‌ها را در موقعیت‌های خاص مشاهده کنند. آنها همچنین دقیقاً پس از غروب خورشید و درست قبل از طلوع آفتاب مراقب افق بودند تا نظم و موقعیت ستاره‌ها را یادداشت کنند.

 

این مراسم باید دقیقاً در زمان مناسب سال برگزار شود (زمانی که اولین نفر دو ستاره کوچک چشمک‌زن معروف به اردکهای شناگر را در افق نزدیک راه شیری ردیابی می‌کردند).

 

هنگامی که اردکهای شناگر در جنوب شرقی – قبل از طلوع خورشید در ماه فوریه – نمایان شدند، Pawneeها تشخیص می‌دادند که زمان شروع مراسم کاشت فرا رسیده است.

 

حضور شائولا و لسات در افق نمادی از شکستن یخ آب توسط پرندگان بود. این ستاره‌ها نشانه امید به بهار در راه بودن بود.

 

صورت فلکی عقرب توسط دانیل مک وی. ستاره قرمز درخشان Antares نمایانگر قلب عقرب است. ستاره‌های نیش – شولا و لسات – در انتهای دم خمیده عقرب وجود دارد.

 

هنگامی که شائولا و لسات در طلوع یا اندکی قبل از طلوع آفتاب به چشم دیده می‌شوند، می‌توانید نوید آمدن بهار را به خود بدهید. برای مشاهده این ستاره‌های چشمک‌زن در افق، به یک افق واضح و بدون مانع از جنوب تا جنوب شرقی نیاز خواهید داشت. اگر صورت فلکی عقرب را به صورت J مورب مشاهده کنید، این جفت ستاره در انتهای شکل J می‌توانید پیدا کنید. در موقع طلوع ممکن است یافتن آنها دشوار باشد، اما در طول ماه فوریه به جستجو ادامه دهید و در نهایت آنها را در افق پایینتر مشاهده خواهید کرد.

 

با نزدیک شدن به پایان زمستان، شولا و لسات هر روز صبح در جنوب شرقی قبل از طلوع ظاهر می‌شوند. ظاهر صبحگاهی آنها به ما می‌گوید که بهار دور نیست.

 

وضعیت شولا و لسات در طول سال

در نیمکره شمالی، عقرب در سرسو در آسمان شب واقع شده است و به همین دلیل به عنوان صورت فلکی تابستانی تصور می‌شود. در نیمکره جنوبی، یک صورت فلکی زمستانی محسوب می‌شود.

 

اگرچه این دو ستاره مانند یک جفت گره خورده ستاره‌ای نزدیک به نظر می‌رسند، اما در واقع از نظر فضایی بسیار فاصله دارند. شولا حدود 570 سال نوری فاصله دارد، در حالی که لسات حدود 580 سال نوری فاصله دارد. این دو مانند همه ستاره‌های تکی که در آسمان شب می‌بینیم، عضو کهکشان راه شیری ما هستند.

 

شولا که به لامبدا عقرب نیز مشهور است، در واقع یک سیستم سه‌تایی است. بزرگترین ستاره، که رنگ آبی ـ سفید دارد، تقریباً نه برابر قطر خورشید و 14 برابر جرم خورشید را داراست. این ستاره یک ستاره متغیر Beta Cephei است، طبقه‌ای از ستاره‌ها که با تغییرات سریع اما کوچک در روشنایی مشخص می‌شوند. یک ستاره آبی سفید دیگر در این سیستم وجود دارد. بیش از ده برابر جرم خورشید و تقریباً پنج برابر قطر آن را داراست. سومین شیء در سیستم همان چیزی است که به عنوان یک ستاره رده قبل اصلی شناخته می‌شود، جسمی که گرد و غبار و گاز اطراف آن، جرم کافی برای تبدیل شدن به ستاره دارد اما ذوب هسته‌ای را در هسته خود را آغاز نکرده است که بتوان آن را به عنوان یک ستاره تعریف کرد.

 

نام دیگر لسات، اپسیلون عقرب است. این ستاره همچنین به رنگ آبی ـ سفید  و گرم است، حدود 11 برابر جرم خورشید و شش برابر قطر آن را داراست.

 

در یک شب تاریک و بدون ماه، می توانید یک باند درخشان از ستاره را ببینید که از دم عقرب شروع شده و به سمت بالا در مثلث تابستانی می‌رود. آن را “کهکشان راه شیری” می‌نامند، جاده‌ای از ستارگان که از افق تا افق درتابستان شمالی در آسمان دیده می‌شود. آنچه در واقع مشاهده می‌کنید، نمای حاشیه‌ای از دیسک مسطح کهکشان ما است. “هاله” واقعاً نوری مرکب از میلیونها ستاره بر میلیونها ستاره است.

نقشه آسمان از کهکشان راه شیری که روی صورتهای فلکی پوشانده شده است. تصویر از Tfr000 / Wikimedia Commons.

 

کهکشان راه شیری هم مثل زمین استوا دارد. خط استوای کهکشانی از عقرب و همچنین صورت فلکی مجاور آن به سمت شرق صورت فلکی قوس می‌گذرد.

 

و اکنون دیدگاه خود را از کهکشان بزرگ ما به منظومه شمسی محلی ما، خانواده خورشید ما در فضا تغییر دهید. مسیر سالانه حرکت خورشید ما در مقابل ستاره‌های پس زمینه از  عقرب و قوس نیز می‌گذرد. نمودار ستاره‌ای زیر را مشاهده کنید تا با توجه به آن، محل این صورت فلکی را مشاهده کنید.

نقشه‌ای از صورت فلکی عقرب با یک خط ممتد قرمز که موقعیت خورشید را نشان می‌دهد. مناطق به رنگ آبی سایه‌مانند نشان دهنده راه شیری است. تصویر از Torsten Bronge / ویکی مدیا.

 

کهکشان راه شیری از صورتهای فلکی قوس و عقرب می‌گذرد. این تصویر در غرب تگزاس گرفته شده است. اگر قرار است در یک مکان تاریک و با چشم غیرمسلح، کهکشان راه شیری را رصد کنید. دقیقاً همانگونه که از نام آن مشخص است، ظاهر می‌شود، درخشش کم رنگ و شیری در سراسر آسمان. آیا می‌توانید نیش عقرب را در این تصویر پیدا کنید؟ (اشاره: به پایین سمت راست تصویر نگاه کنید.) تصویر از  Rob Pettengill / Flickr.

 

تاریخچه نامهای شولا و لسات

 شولا یک نام عربی به معنای نیش عقرب است. نام Lesath سر راست نیست. طبق گفته‌های Paul Kunitach و Tim Smart، نویسندگان فرهنگ لغت نام‌های ستاره‌های مدرن، نام Lesath، در ابتدا از یک کلمه یونانی به معنای یک جمع (مه آلود) گرفته شده است.

شولا و لسات، ستاره‌های نیش عقرب. شولا یک سیستم سه‌تایی است و دارای 2 ستاره آبی و سفید جوان است. Lesath یک ستاره آبی و سفید است. اگرچه آنها در آسمان نزدیک به نظر می‌رسند، اما در واقع سالهای نوری زیادی از هم فاصله دارند. تصویر از  Sergio Eguivar.

عکس زیبای دیگری از شولا و لسات. عکس از جان گلوسوپ.

 

در نیمکره شمالی، ستاره آنتارس (Antares یا Ant-ares)، یا رقیب مریخ Rival Mars را با فصل گرم تابستان مرتبط می‌دانیم.

 

خورشید هر ساله در مقابل صورت فلکی عقرب زمان زیادی صرف نمی‌کند (در حدود یک هفته، بین 22 تا 29 نوامبر، که حدود یک هفته طول می‌کشد).

 

عبور خورشید از مقابل صورت فلکی عقرب

با توجه به واضح دیده شدن صورت فلکی عقرب با به چشم در آسمان، حیرت‌انگیز است که خورشیدزمان کمتری نسبت به هر صورت فلکی دایر‌ه‌البروجی دیگری در مقابل عقرب دارد. هر سال خورشید در صورت فلکی عقرب به مدت یک هفته از حدود 22 نوامبر تا 29 نوامبر می‌درخشد.

 

هنگامی که خورشید به نقطه‌ 30 تا 60 درجه اعتدال پاییزی از دایره‌البروج می‌رسد، گفته می‌شود که خورشید در برج عقرب قرار دارد. این برج خط سیر خورشید در آبان ماه به مدت ۲۹روز و ۲۱ساعت و ۳۹دقیقه و نام دیگر این ماه در گاهشماری خورشیدی نیز می‌باشد. میانگین شبانه‌روز لحظه تحویل برج عقرب ساعت ۱۹:۰۳ روز ۱ آبان است.

دو هزار سال پیش این برج، بیشتر از زمینه صورت فلکی عقرب (کژدم) می‌گذشت و به همین نام باقی ماند؛ ولی امروزه از زمینه صورت فلکی سنبله (دوشیزه) و بیشتر آن از زمینه صورت فلکی میزان (ترازو) می‌گذرد.

 

حدود پنج هزار سال پیش ستاره قلب‌العقرب نقطه اعتدال پاییزی در نیمکره شمالی را نشان می‌داد. امروزه مقارنه قلب‌العقرب و خورشید سالانه در نزدیکی 1 دسامبر – نزدیک به سه هفته قبل از انقلاب زمستانی 21 دسامبر می‌باشد. قلب‌العقرب نقطه انقلاب زمستانی را حدود 1500 سال آینده نشان می‌دهد.

 

اتحادیه بین‌المللی نجوم (IAU) مرزهای 88 صور فلکی رسمی را در سال 1930 را تصویب کرد و خورشید تنها به مدت یک هفته در مقابل عقرب صرف می‌کند. همانطور که مرزها در حال حاضر تعریف شده است، خورشید نزدیک به سه هفته در مقابل صورت فلکی مارافسای  Ophiuchus (29 نوامبر  – 18 دسامبر)، درست در شمال صورت فلکی عقرب صرف می‌کند. توجه داشته باشید در نمودار آسمانی IAU بیشتر مرز مارافسای -عقرب به جنوب دایره‌البروچ – مسیر سالانه خورشید در مقابل ستارگان می‌باشد. اگر IAU مرز را به سمت شمال دایره‌البروج بكشد، مدت زمان خورشيد در ناحيه عقرب نزديك به يك ماه خواهد بود.

 

ستاره‌شناسان اولیه برای ردیابی حرکات خورشید، ماه و سیارات روی دایره‌البروج، ستاره‌های کلیدی و شکلهای ستاره‌ای را آسان تشخیص می‌دادند (صور فلکی). به نظر می‌رسد اخترشناسان قدیمی احتمالا بیشتر مایل به استفاده از ستاره‌های “ثابت” عقرب نسبت به مارافسای برای اشاره به محل سیارات داشتند. پس از همه اینها، قدیمی‌ها سیاره سرخ مریخ را با ستاره قلب‌العقرب در چرخه‌های تکراری تماشا می‌کردند، و جای تعجب نیست که به قلب‌العقرب نام “رقیب مریخ” داده شود.

 

بر اساس افسانه‌های یونانی یکی از روایت های قتل شکارچی یا جبار کشته شدنش توسط نیش عقرب است. کژدم یا عقرب به دستور آرتمیس که الهه حیوانات و زنان جوان بود شکارچی را نیش می‌زند و او را به قتل می‌رساند. صورت فلکی جبار زمانی که عقرب طلوع می کند در افق غربی ناپدید می‌شود گویی از هراس و وحشت عقرب می‌گریزد و پس از آن واقعه کژدم به صورت گروهی از ستارگان به آسمانها صعود کرد تا در یادها بماند .

 

ترجمه و گردآوری: سارا سیدحاتمی

منابع:

The stars Shaula and Lesath as heralds of spring

Posted by Bruce McClure and Deborah Byrd in ASTRONOMY ESSENTIALS | February 2, 2021

 

Meet the Scorpion’s Stinger stars, Shaula and Lesath

Posted by Bruce McClure in BRIGHTEST STARS | July 27, 2020

https://earthsky.org/brightest-stars/scorpion-stinger-stars-also-called-cats-eyes