جشن‌های باستانی تیرماه

ایرانیان همواره رویکرد مثبتی به طبیعت داشتند و پدیده های طبیعی را گرامی می‌داشتند، همانطور که در جشن یلدا بلندترین شب سال را گرامی می‌داریم. در نواحی گوناگون خراسان بلندترین روزهای سال را گرامی می‌دارند. در تقویم محلی بیرجند «چله بزرگ» تابستان از اول تیر ماه شروع می‌شود و تا دهم مردادماه ادامه می‌یابد و «چله خرد» تابستان از دهم مرداد شروع و تا سی‌ام این ماه ادامه دارد. در بخش سربیشه از اول تیر ماه تا دهم مرداد ماه را «چله تموز»، از دهم مرداد ماه تا آخر این ماه را «چله خرد»، از اول دی‌ماه تا دهم بهمن ماه را «چله کلو»، از دهم بهمن ماه تا آخر این ماه را «چله خرد» می‌گویند.

۱ تیر: جشن آب پاشونک

از سنت‌های گرامی داشت بسیاری از جشن های ایرانی، سنت با مزه آب پاشیدن بوده به طوری که حتی یک روز با نام جشن آب پاشونک به یادگار مانده است. در این روز مردم به دلیل یاد بود یک روز ویژه به یکدیگر آب می‌پاشیدند و اینگونه شادی خود را ابراز می‌کردند. این جشن در فراهان، اراک، محلات و دیگر نواحی ایران رواج داشته و دارد.

۶ تیر: جشن نیلوفر

ایرانیان باستان نیلوفر را بسیار گرامی می‌داشتند. همانطور که از آثار باستانی بدست آمده از تمدن با شکوه ایران باستان از جمله تخت جمشید، به این نماد زیبا بسیار بر می‌خوریم. خرداد روز (روز ششم) از تیرماه، جشنی است به نام «نیلوفر» و شاید به مناسبت شکوفا شدن گل های نیلوفر در آغازین روزهای تابستان باشد.

۱۳ تیر (١۰ تیر): جشن تیرگان

از جشن‌های بزرگ ایرانی که داستان دلکشی درباره تیشتر دارد و راهنمای سودمندی از دانش آسمان‌ها است. این روز پیوند عمیقی با اسطوره آرش کمانگیر هم دارد که نمایانگر فرهنگ فداکاری در راه میهن از هزاران سال پیش در ایران‌زمین می‌باشد. همچنین تیرگان نمودار فرخندگی «سیزده» در فرهنگی ایرانی می‌باشد.

در گاهشماری ایرانی سیزدهم هر ماه تیر روز نامیده می‌شود و جشن بزرگ تیرگان، در تیر روز از تیر ماه (سیزدهم تیر ماه) جای دارد. البته به دلیل تغییراتی که در گاهشماری نسبت به گاه شماری باستانی ایجاد شده است، برخی تیرگان را در دهم تیر امروزی گرامی می‌دارند.

۱۵ تیر: جشن خام‌خواری

از جشن‌های سغد باستان که یکی از مناطق ایرانی‌نشین بوده و همواره فرهنگ ایرانی در آن منطقه از جایگاه قابل توجه برخوردار بوده است. از بخش‌های مهم این منطقه می‌توان به سمرقند و بخارا اشاره کرد که بعد از اسلام پایگاه فرهنگ ایرانی شد

سغد باستان دارای گاهشماری ویژه خوده بوده که شباهت بسیار فراوانی با گاهشماری ایرانی داشته است. ماه چهارم آن پوساک (پوساکیچ) نام داشته است که بیرونی آن را بساکنج نوشته است و همزمانی با تیر ماه داشته است. بیرونی درباره روز پانزدهم این ماه می‌نویسد: روز عمس خواره است و از آنچه با آتش پخته شود اجتناب می نمایند.

منابع:

– بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد ١٣٨۶ آثارالباقیه عن القرون الخالیه. ترجمه اکبر داناسرشت. تهران: امیر کبیر.

– رضی، هاشم ۱۳۵۸. گاهشماری و جشن‌های ایران باستان. تهران: فروهر.

– Asha, Raham. “The Sogdian calendar”. Perso-Aryan Studies