نجوم کودک- چرا ماه دارای دهانه است؟
دهانه برخوردی چیست؟
دهانه برخوردی هنگامی شکل میگیرد که یک شی مانند سیارک یا شهاب سنگ به سطح یک جسم جامد بزرگتر مثل یک سیاره یا یک ماه برسد.
برای ایجاد دهانه برخوردی واقعی، این شی باید سفر بسیار سریعی – هزاران مایل در ساعت داشته باشد!
هنگامی که یک جسم جامد به چیزی در این سرعتهای فوقالعاده زیاد برخورد میکند، یک حفره را بدون در نظر گرفتن سختی آن تشکیل میدهد.
این برخورد باعث تبخیر میشود و ایجاد شوکهای فراوانی میشود که سنگ را ذوب کرده و دوباره جامد میشد.
چیزی که باقی مانده، یک سوراخ دایرهای بزرگ در زمین است و برخی از سنگها به شدت دچار تغییر شدهاند!
دهانههای معروف
زمین: دهانه شهاب سنگ
دهانه شهابسنگی (که دهانه بارینگر نیز نامیده میشود.) در آریزونا اولین دهانه کشف شده بود که توسط یک برخورد بیرونی شکل گرفته است. این دهانه 50000 سال پیش در اثر برخورد یک شهابسنگ تشکیل شده است که ممکن است تا حدود 150 فوت عرض و سرعتی بیش از 28000 مایل در ساعت داشته است. اعتبار: ناسا.
ماه: دهانه تیکو
دهانه تیکو، در نیمکره جنوبی ماه، حدود 108 میلیون سال دارد و نسبتا جوان است. اعتبار: ناسا.
زمین: دهانه وردفرت
در آفریقای جنوبی بزرگترین دهانه برخوردی در زمین است – تقریبا 200 مایل وسعت دارد! با بیش از 2 میلیارد سال سن، یکی از قدیمیترینهاست. به دلیل فرسایش در طول مدت زمان طولانی، دهانه کمی به سختی دیده میشود. اعتبار: ناسا.
یک سیارک یا شهاب بیشتر احتمال دارد که به سوی زمین بیشتر از ماه بچرخد، زیرا گرانش قویتر سیاره ما، آن را جذب میکند. اما ما میتوانیم هزاران عدد دهانه در ماه ببینیم و ما فقط حدود 180 عدد از آنها را در زمین میشناسیم! چرا اینطور است؟
حقیقت این است که هر دو زمین و ماه، در طول 4.5 میلیارد سال، شهابهای زیادی را تجربه کردهاند.
دهانهها در ماه.
این تصویر قطب جنوب ماه را نشان میدهد که توسط فضاپیمای کلمتاین ناسا در سال 1996 گرفته شده است. اعتبار: NASA / JPL / USGS.
پس دهانههای زمین کجا هستند؟
تفاوت اصلی بین این دو این است که زمین دارای فرایندهایی است که تقریبا تمام شواهد گذشته را پاک میکند. ولی تقریبا هر دهانه کوچکی که روی سطح ماه ایجاد شده است در آنجا قرار دارد.
سه فرایند به زمین کمک میکند تا چالههای سطح خود را ترمیم کند. اولین فرایند فرسایش نامیده میشود. زمین، اتمسفر، آب و هوا و گیاهانی در خود دارد. اینها با یکدیگر همکاری میکنند تا دهانههای ایجاد شده در طول زمان تغییر پیدا بکند.
نمای دریاچه Manicouagan از فضا
دریاچه Manicouagan، یک دریاچه گرد در کبک، کانادا، دریاچهای است که از دهانهای از برخورد بزرگی بیش از 200 میلیون سال پیش باقی مانده است. اعتبار: NASA / GSFC / LaRC / JPL / MISR Team.
تصویری از سایت فرود آپولو 14 که توسط LRO گرفته شده است
اگرچه آنها در سال 1971 ساخته شدند، این ردپای فضانورد آپولو 14 به راحتی از یک فضاپیمای ناسا در مدار اطراف ماه در سال 2011 (مسیر زرد) مشاهده شد. اعتبار: ناسا / LRO.
ماه هیچ فرسایشی ندارد زیرا اتمسفر زیادی ندارد. این بدان معناست که هیچ باد ندارد، آب و هوا ندارد و قطعا گیاهانی ندارد. تقریبا هیچ چیز نمیتواند علامتهای روی سطحش را پس از ساخت آنها حذف کند. پس ردپای فضانوردانی که زمانی در ماه قدم میگذارند امروز هم وجود دارد.
فرایند دوم چیزی است که به آن نام زمینساخت میگویند. تکتونیک یا زمینساخت فرآیندهایی هستند که سطح سیاره ما را تشکیل میدهند تا سنگ های جدید را شکل دهند، سنگهای قدیمی را از بین ببرند و بیش از میلیونها سال در زمین وجود دارند.
به علت تکتونیک، سطح زمین در طول تاریخ طولانی خود چندین بار بازسازی شده است. در نتیجه، سنگهای بسیار کمی روی زمین، عمرشان مانند سنگهای روی ماه هست. ماه در طول میلیاردها سال تکتونیکی نداشت. این زمان بسیار زیادی برای تشکیل دهانهها و قرارگیری آنها است.
فرایند سوم آتشفشان است. جریانهای آتشفشانی میتوانند دهانهها را پوشش دهند. این نکته مهمی است که دهانههای برخوردی در جاهای دیگر منظومه شمسی ما دیده میشوند، اما کمتر از بازیافت پوسته در اینجا بر روی زمین اهمیت دارد. ماه در گذشته یک جریان بزرگ آتشفشانی داشت که بسیاری از برخوردهای بزرگتر را پوشش داده بود، اما حدود 3 میلیارد سال بدون آتشفشان بود.
ماه ممکن است تعداد کمتری سنگ فضایی را نسبت به زمین جذب کند، اما در ماه فرایندهایی مثل فرسایش و … وجود ندارد که باعث تغییر در آنها بشود. هنگامی که چیزی به ماه میرسد، بدون تغییر باقی میماند. از سوی دیگر، زمین به سادگی این دهانهها را از بین میبرد و زندگیاش را ادامه میدهد. در نتیجه جای تعجب نیست که تعداد دهانههای ماه نسبت به زمین زیادتر میباشد!
سارا سیدحاتمی
منبع: https://spaceplace.nasa.gov/craters/en/