آبگردان بزرگ: راهی برای رصد اجرام آسمان بهاری

از ستاره‌های آبگردان بزرگ استفاده کنید تا راه خود را به سمت اجرام آسمان شب بهاری پیدا کنید.

ستاره‌های آبگردان بزرگ راهی برای رسیدن به اجرام آسمان شب بهاری

آکیرا فوجی

آبگردان بزرگ یا Big Dipper یا هفت اورنگ یکی از دیدنی‌ترین مناطق آسمان شب نیمکره شمالی است. این صوتواره یک الگوی ستاره‌ای شناخته شده – یک الگوی قابل تشخیص از ستاره‌ها می‌باشد که  صورت فلکی رسمی نیست – د ب‌اکبر(Ursa Major) یا خرس بزرگ، یک صورت فلکی پیراقطبی است: ستارگان آن در یک عرض جغرافیایی خاص بر روی زمین، هیچگاه غروب نمی‌کنند. در واقع، آبگردان بزرگ در تمام طول سال برای ناظران شمالی از عرض جغرافیایی 41 درجه قابل مشاهده است، که این امر یک کلید ارزشمند برای باز کردن قفل آسمان شب است.

بیایید هفت جرمی را رصد کنیم که با استفاده از آبگردان بزرگ، می‌توانید با چشم غیرمسلح در این شبهای بهاری مشاهده کنید.

آبگردان بزرگ در صورت فلکی دب‌اکبر یا خرس بزرگ، یکی از مشهورترین صورت‌فلکی‌ها در آسمان است.

آکیرا فوجی

پولاریس، ستاره شمالی

در طول سال، آبگردان بزرگ در مدار پولاریس یا Polaris، معروف به ستاره شمالی و درخشان‌ترین ستاره در آبگردان کوچک یا Dipper Little در صورت فلکی خرس کوچک Ursa Minor  واقع شده است.

با پیدا کردن پولاریس، دو ستاره در قسمت جلویی “کاسه” آبگردان بزرگ، یعنی مراق (Merak) را در سمت بسته و دبه (Dubhe) را در سمت باز پیدا کنید. اینها اغلب به عنوان ستاره‌های اشاره‌گر یا راهنما خوانده می‌شوند. حالا یک خط خیالی از مراق به دبه بکشید و آن را از قسمت باز کاسه امتداد بدهید. اولین ستاره‌ای که به راحتی قابل مشاهده است Polaris است، یک سیستم سه ستاره‌ای که حدود 430 سال نوری فاصله دارد. این امر ممکن است شما را متعجب کند که چگونه پولاریس با قدر 2 به نظر می‌رسد – در واقع، این پنجاهمین درخشان ستاره است.

دبه و مراق به پولاریس اشاره می‌کنند. ستاره‌های بیرونی کاسه آبگردان بزرگ به پولاریس، ستاره شمالی اشاره می‌کنند.

استلاریوم

هنگامی که پولاریس را پیدا کردید، شاید بتوانید بقیه نقاط آبگردان کوچک را بیابید. یافتن ستارگان آن در زیر مناطق با آلودگی نوری غالباً دشوار است، اما اگر نتوانید همه این موارد را ببینید، ناامید نشوید. حداقل شما ستاره افسانه‌ای شمالی را پیدا کرده‌اید.

ذات‌الکرسی (CASSIOPEIA، QUEEN)

اکنون خطی را از پولاریس ادامه دهید تا شکل W بی‌نظیر ذات‌الکرسییا Cassiopeia، ملکه اساطیری اتیوپی باستان و همسر قیفاووس(Cepheus) است. یکی دیگر از صورت فلکی‌های  پیراقطبی (برای ناظران نیمکره شمالی) است و همیشه در جهت مخالف پولاریس از آبگردان بزرگ واقع شده است.

قلب‌الاسد- پادشاه کوچک

بیایید به آبگردان بزرگ برگردیم و خطی را بین ستاره‌های نشانگر در جهت مخالف، از انتهای بسته کاسه ، برای رسیدن به “Regulus” دنبال کنیم. قلب‌الاسد یا Regulus درخشان‌ترین ستاره اسد یا شیر است، بنابراین ما می‌توانیم نگاهی به صورت فلکی “شیر” یا اسد نیز داشته باشیم. این سیستم چهار ستاره‌ای در حدود 79 سال نوری از ما فاصله دارد.

حالا که اینجا هستید، ببینید که آیا می‌توانید صورتواره “علامت سوال” را که نشانگر انتهای یال شیر است را پیدا کنید. قلب‌الاسد در پایین دایره، تقریباً مانند نقطه‌ای در انتهای یک علامت سوال واقع شده است. قلب‌الاسد همچنین یکی از گوشه‌های مثلث بهاری را به همراه سماک رامح یا نگهبان شمال (ژوبین‌دار یا Arcturus) و سماک اعزل (بی‌ژوبین یا Spica) یعنی دو ایستگاه بعدی ما را نشان می‌دهد.

سماک رامح یا نگهبان شمال (ژوبین‌دار یا ARCTURUS

برای یافتن ستاره دوم در مثلث بهاری، از دستگیره آبگردان بزرگ منحنی را برای رسیدن به “قوس سماک رامح” رسم کنید. این غول سرخ، درخشان‌ترین ستاره صورت فلکی گاوران می‌باشد که در فاصله 37 سال نوری قرار دارد. سماک رامح همچنین چهارمین ستاره درخشان در آسمان شب و دومین ستاره درخشان قابل مشاهده در بیشتر نیمکره شمالی است. بیلیونها سال دیگر، هنگامی که خورشید بیشتر سوخت خود را مصرف خواهد کرد، به یک غول سرخ شبیه به سماک رامح تبدیل خواهد شد.

سماک اعزل (بی‌ژوبین یا Spica)

اکنون که “قوس سماک رامح” را پیدا کردید، می‌توانید با رسم یک خط مستقیم به “Spike to Spica“، گوشه سوم مثلث بهاری برسیم. Spica ، از صورت فلکی دوشیزه و یک ستاره دوتایی می‌باشد که در فاصله حدود 250 سال نوری قرار دارد.

مثلث بهاری یکی از صورتواره‌های نیمکره شمالی آسمان است. مثلث بهاری از سه ستاره معروف و درخشان قلب‌الا سد (در صورت فلکی شیر)، سماک رامح (در صورت فلکی گاوران) و سماک اعزل (در صورت فلکی سنبله) تشکیل می‌شود.

می‌توانید از ستاره‌های آبگردان بزرگ،  برای رسیدن به چندین ستاره درخشان استفاده کنید.

استلاریوم

سروش، بزبان یا عیوق یا آلفای ارابه‌ران (CAPELLA، SHA-GOAT)

سروش زرد زرق و برق‌دار یکی دیگر از سیستم‌های چهار ستاره‌ای است. حدود 42 سال نوری فاصله دارد و درخشان‌ترین ستاره ارابه‌ران، Charioteer است.

برای پیدا کردن آن ، خطی را از القائد یا Alkaid در انتهای دسته آبگردان بزرگ از مغرز Megrez (ستاره‌ای که دسته را به کاسه وصل می‌کند) و دبه Dubhe، در بالای کاسه آبگردان بکشید. با گذشت ماه‌ها، تماشای آبگردان برای دیدن جست و خیز بز کوچک در سر سو جالب خواهد بود. وقتی سروش را پیدا کردید، می‌توانید بقیه ستاره‌های شش  ضلعی زمستانی: پولوکس یا Pollux ، شعرای شامی یا Procyon، سیروس یاSirius ، رجل‌الجبار یا Rigel و الدبران یا Aldebaran را پیدا کنید؟

دایره زمستانی (شش ضلعی) شامل شش ستاره با قدر 1 در 6 صورت فلکی مجزا است:

کاپلا (Capella) ـ درخشان‌ترین ستاره در صورت فلکی ارابه‌ران

پولوکس (Pollux) ـ درخشان ستاره در صورت فلکی دوپیکر

کاستور (Castor)ـ دومین ستاره درخشان در صورت فلکی دوپیکر

شعرای شامی (Procyon) ـ درخشان ترین ستاره در صورت فلکی سگ کوچک

سیروس (Sirius)ـ درخشان‌ترین ستاره در صورت فلکی سگ بزرگ

رجل‌الجبار(Rigel) ـ ستاره درخشان در صورت فلکی شکارچی

الدبران (Aldebaran) ـ ستاره درخشان در صورت فلکی برج ثور

دنب (دم قو)(DENEB، TAIL OF SWAN)

هرچه از بهار به سمت تابستان پیش می‌رویم، مثلث تابستانی در شب طلوع می‌کند. برای آن دسته از شما که در طول این شب‌های اواسط بهار دوست دارید دیر بخوابید، می‌توانید با استفاده از آبگردان بزرگ یکی از ستاره‌های مثلث تابستانی را پیدا کنید. دقیقاً همانطور که دبه و مراق برای پولاریس ستاره‌های نشانگر هستند، یک خط از فخذ (Phecda) در کنار دسته کاسه به مغرز (Megrez) بکشید و اجازه دهید آنها شما را به صورت صحیح از صورت فلکی اژدها  به دنب (Deneb) در صورت فلکی دجاجه (Cygnus) یا قو  راهنمایی کنند. فاصله دنب از زمین نامشخص است، اما احتمالاً بین 1.500 تا 3000 سال نوری فاصله دارد و یکی از دورترین ستارگانی است که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده است. هنگامی که آن را پیدا کردید، باید بتوانید دو ستاره دیگر مثلث تابستانی را پیدا کنید: وگا یا Vega (در صورت فلکی شلیاق Lyra) و الطایر یا Altair (در صورت فلکی عقاب Aquila).

آبگردان بزرگ فقط یکی از قابل تشخیص‌ترین الگوهای ستاره‌ای یا صورتواره‌ها در آسمان شب نیست. اگر آن را به راحتی بشناسید، می‌توانید از آن به عنوان نقطه شروع برای یافتن دیگر مناظر الهام‌بخش نیز استفاده کنید. آیا چیز دیگری وجود دارد که می‌توانید با آن پیدا کنید؟

همانطور که مناظر بهاری را پشت سر می‌گذاریم، مثلث تابستانی – با دنب زیبا، وگا و الطایر – در ماههای آینده منتظر ما هستند.

آکیرا فوجی

ترجمه: سارا سیدحاتمی

منبع:

THE BIG DIPPER: HOP TO SPRING’S SKY SIGHTS

BY: SCOTT LEVINE MAY 1, 2020 

https://skyandtelescope.org/observing/big-dipper-spring-sky-sights/