اسپوتنیک 1 اولین ماهواره جهان

حرف “س” در زبان روسی به معنای “با” و “پوتنیک” به معنی “مسافر”. ترکیب آنها -اسپوتنیک- معنایی معادل “همسفر” می‌دهد. اسپوتنیک 1 نخستین ماهواره فضایی جهان بود که در تاریخ 4اکتبر 1957 توسط اتحاد جماهیر شوروی از پایگاه فضایی بایکونور به مدار زمین پرتاب شد. اما بعد 4 اکتبر 1957، واژه “اسپوتنیک” ناگهان مفهومی فرازمینی یافت و به مشهورترین کلمه و تیتر روزنامه‌ها در سراسر جهان تبدیل شد.

پرتاب اسپوتنیک-۱ به مدار زمین آغازگر عصر فضا و مسابقه فضایی بود. این ماهواره با نام پی- اس1 یا ماهواره مقدماتی با سرعتی برابر 29هزار کیلومتر در ساعت در مدار زمین حرکت می‌کرد و به‌طور متوسط هر 92 دقیقه یک‌بار یک مدار کامل را می‌پیمود. سیگنال‌های رادیویی این ماهواره به‌صورت بیپ بیپ‌های متوالی با فرکانس 20/005 و 40/001 مگاهرتز به زمین مخابره می‌شد و توسط گیرنده‌های رادیویی در اقصی نقاط زمین قابل دریافت بود. پرتاب اسپوتنیک-۱ چه به لحاظ علمی و چه از نظر سیاسی یکی از مهم‌ترین رویدادهای قرن بیستم محسوب می‌شود.

اتحاد شوروی 63 سال پیش در تاریخ 4 اکتبر 1957 اولین ماهواره جهان را به فضا پرتاب کرد. اتحاد شوروی آغازگر عصر تسخیر فضا در تاریخ بشریت شده و اولین ماهواره در جهان را به فضای کیهانی پرتاب کرد.

اسپوتنیک (Sputnik 1) نخستین قمر مصنوعی جهان است که چهارم اکتبر سال 1957 در اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی سابق با نام “پی سی-1” به فضا پرتاب شد.

این قمر مصنوعی توسط موشک ار-7 (R-7 rocket) از میدان نظامی تیورا-تام وزارت دفاع شوروی سابق پرتاب شد که پس از آن مرکز فضایی بایکانور (Baikonur) نام گرفت (در قزاقستان کنونی) و به این ترتیب بود که دوره جدیدی در تاریخ فضایی بشر آغاز شد.

اسپوتنیک به شکل کره‌ای با قطر 58 سانتی متر و دارای چهار آنتن با طول 2.4 و 2.9 متر بود. بر روی اسپوتنیک همچنین دو فرستنده رادیویی با منبع تغذیه کار گذاشته شده و وزن آن 83.6 کیلوگرم بود.

در آن روز میلیون ها نفر از آمریکایی های متحیر به آسمان چشم دوخته و ستاره درخشان در حال حرکت را تماشا کردند که هر 90 دقیقه یک بار در آسمان طلوع می کرد. این همان ماهواره اولی بود که شوروی آنرا پرتاب کرد. با پرتاب آن عصر جدید در تحقیق فضا و جبهه جدید در جنگ سرد فرا رسید.

در ماه ژوئیه 1955 دولت آیزنهاور اعلام کرد آمریکا قصد دارد چند ماهواره کوچک را در مدار اطراف زمین قرار دهد. بعد از چهار روز شوروی اطلاع داد که بزودی ماهواره خود را به فضا پرتاب خواهد کرد. بعد از یک ماه در مسکو یک گروه ویژه دانشندان آغاز بکار کرد و وظیفه آن تامین پیروزی مسکو بر واشنگتن در فضا بود. به این ترتیب مسابقه فضایی دو قدرت شروع شد.

مسکو به پرتاب ماهواره اهمیت استراتژیک و تبلیغاتی داد و برای پیاده کردن آن پول های هنگفتی تخصیص داد. برنامه فصایی مسکو جنبه محرمانه داشت. قرار بود پرتاب اولین ماهواره شوروی در ماه آوریل 1958 صورت گیرد ولی برای مسکو معلوم شد که آمریکایی ها می خواهند 6 اکتبر 1957 در یک کنفرانس علمی بین المللی گزارشی تحت عنوان “ماهواره بر فراز سیاره ما” قرائت کنند و مسکو طوری فهمید که واشنگتن در آستانه این کنفرانس ماهواره خود را به فضا پرتاب خواهد کرد.

کرملین متوجه شد که وقت زیادی ندارد و کار گروه علمی فضایی خود را تسریع کرد. در نتیجه با وجود چند مورد از نواقص فنی قبلی موشک شوروی پرتاب شد و اولین ماهواره جهان را در فضا قرار داد. این ماهواره (اسپوتنیک) کره کوچکی دارای قطر58 سانتیمتر بود. فرستنده رادیویی نصب شده در آن سیگنال صوتی “بیپ” می داد که بطور برق آسا بدور زمین پیچید و توجه جهانیان را به خود جلب کرد.

پرزیدنت آیزنهاور دستور داد در جواب به تدارک پروژه آمریکایی با استفاده از موشک های غیر نظامی سرعت بخشیده شود. 6 دسامبر 1957 اولین موشک آمریکایی از دماغه «کاناورال» به فضا پرتاب شد ولی پس از دو ثانیه نیروی کشش را از دست داده و سقوط کرد. پرتاب موفق موشک آمریکایی حامل ماهواره تنها 31 ژانویه 1958 انجام شد.

در 1957 واشنگتن با تخصیص پول های هنگفت برای پیشرفت برنامه فضایی جواب داد و بعد از 12 سال در 1969 اولین انسان را در سطح ماه پیاده کرد.

اسپوتنیک-1 سرانجام پس از 1400 دور گردش به گرد زمین و 86 روز پرواز فضایی و طی 70 میلیون کیلومتر در 4 ژانویه 1958 به جو زمین برخورد کرد و نابود شد. ماهواره در اثر برخورد به جو فشرده نخست به سه قطعه بعد به 5 و سپس به 8 قطعه تبدیل شدند و در مدارهای متفاوتی قرار گرفته و بین 4 تا 9 ژانویه 1958 به کلی محو شدند.

گرچه این پایان کار اسپوتنیک-1 بود اما این واقعه آغازی بود برای ارسال ماهواره‌های مختلف با ماموریت‌های گوناگون و راه‌گشای سفر انسان به فضا، از آن تاریخ تاکنون هزاران ماهواره و ناو فضایی با ماموریت‌های مختلف فنی، هواشناسی، نظامی، مخابراتی، تحقیقاتی و غیره در مدار قرار گرفته و یا با هدف گسترش دانش بشر پیرامون سیارات و دیگر اجرام آسمانی, راهی کرانه‌های دیگر منظومه ما شده‌اند.

تابلوی تجسمی نقاشی به افتخار 50 ـ مین سالگرد پرتاب ماهواره شوروی

© SPUTNIK / GRIGORIY SISOEV

کارمند مرکز جراید ادواری کتابخانه دولتی روسیه، شماره مخصوص 6 اکتبر 1965 روزنامه روسی کومسومولسکایا پراودا به افتخار پرتاب اولین ماهواره جهان را نشان می دهد