تراش آینه تلسکوپ قسمت هشتم: فراهم کردن مقدمات تراش

هنگام دریافت شیشه خام، ابتدا سطح مطلوب جهت تراش را انتخاب می‌کنیم. این سطح حتی‌المقدور صاف‌تر بوده عاری از حباب هوا باشد. حباب‌های هوا که در نزدیک سطح شیشه باشند بعد از تراش و رسیدن به حباب، ایجاد حفره در سطح می‌کنند که مخصوصا اگر بزرگ و متعدد باشند بر کیفیت و کارکرد آینه اثر منفی می‌گذارند. حباب‌هایی که در عمق باشند، مشکل ایجاد نمی‌کنند. این بستگی به اندازه و ضخامت شیشه و عمق گودی موردنظر دارد. با استفاده از خط‌‌کش دقیق و نگاه از پهلو می‌توان عمق آنها را  تعیین کرد.

اقدام بعدی پخ کردن لبه شیشه است. بعد از شروع تراش لبه‌های آن در سطح اصلی کم کم تیز شده و لب پر می‌شوند. گرچه در مرحله تراش درشت اهمیتی ندارد ولی در مراحل تراش نرم قطعات کوچک کنده شده، بین ابزار و سطح شیشه واقع شده و سبب ایجاد خش‌های متعدد و عمیق می‌شوند. بنابراین پخ کردن لبه‌ها ضروری است. این امر در سطح اصلی لازم است. مقدار عرض پخی معمولا 3 میلیمتر در نظر گرفته می‌شود. برای این کار از سنگ سمباده متوسط استفاده می‌شود. سنگ‌های درشت، خود هنگام پخ کردن لب‌پرهای متعدد و بزرگ ایجاد می‌کنند و با سنگ‌های نرم پیشرفت کار بسیار کند خواهد بود. بهترین کار درخواست پخ کردن شیشه هنگام سفارش آن به کارگاه شیشه‌بری است.

حتی چنانچه شیشه با لبه‌های پخ شده خریداری شود، در اواخر تراش درشت برحسب اندازه شیشه و نیز عمق گودی موردنظر ممکن است لبه‌ها مجددا تیز شوند و پخ کردن لبه‌ها مجددا ضروری شود. برای این کار از یک لگن پلاستیکی بزرگ استفاده می‌کنیم به اندازه‌ای که شیشه داخل آن جا شود. در داخل لگن مقداری آب ریخته شیشه را روی لبه و ایستاده در لگن محکم در دست می‌گیریم. شیشه را کمی مایل نگه می‌داریم. سنگ سمباده را با زاویه 45 درجه نسبت به لبه قرار داده، مرتب سنگ و لبه شیشه را خیس نگه می‌داریم تا از گرد شدن و استنشاق غبار شیشه جلوگیری کنیم. این امر اهمیت بسیار دارد چون استنشاق غبار شیشه سبب تخریب ریه‌ها می‌شود. لبه شیشه را دورتادور با حرکات آرام سنگ در زاویه 45 درجه پخ می‌کنیم هنگامی که سنگ از شیشه دور می‌شود. از هر روش دیگر که بتوان شیشه را محکم در دستان نگه داشت و سنگ زدن به روش گفته شده در حالت خیس مقدور باشد می‌توان استفاده کرد.

اقدام بعدی فیکس کردن ابزار تراش روی میز کار است. ابزار را در وسط بشکه یا میز گذاشته با مداد دور تا دور آن دایره‌ای هم‌اندازه رسم می‌کنیم. در محیط این دایره، سه قطعه تخته کوچک با ارتفاع کمتر از ابزار و با فاصله زاویه‌ای 120 درجه از همدیگر نصب می‌کنیم. بهتر است برای نصب از دو پیچ مناسب برای هرکدام استفاده کنیم و به گونه‌ای انجام شود که ابزار به راحتی قابل گذاشتن و برداشتن باشد. برای این کار می‌توان یکی از این قطعات را در 5 میلیمتری دایره نصب کرد و بعد از گذاشتن ابزار در محل از یک گوه کوچک تخته برای فیکس کردن استفاده کرد.

اقدام بعدی قرار دادن پودرها در ظرف‌های مناسب با برچسب شماره پودر است. ظروف حاوی درب باشند و برچسب هم روی درب و هم ظرف درج شود، جابجایی درب‌ها یا نامشخص بودن شماره پودرها منجر به خراب شدن و خش برداشتن و هدر رفتن ساعت‌ها کار می‌شود. برای سهولت پاشیدن پودرها روی ابزار، می‌توان از نمک‌پاش‌های مناسب برای هر شماره از پودرها استفاده کرد. همچنان برچسب شماره پودرها فراموش نشود. استفاده از آنها ریختن پودر روی ابزار را راحتتر و سریعتر کرده احتمال آلودگی با ذرات درشت‌تر را کم‌تر می‌کند. حتی برای رعایت تمیزی می‌توان از قاشق چایخوری نیز استفاده کرد.

اقدام بعدی ساختن یا فراهم کردن وسیله‌ای مناسب جهت پاشیدن آب روی ابزار یا آینه است. در اینجا مجددا تاکید می‌کنم که کار تراش آینه ضرورتا باید به صورت خیس انجام شود تا از ایجاد گرد شیشه و عوارض خطرناک استنشاق غبار سیلیس جلوگیری شود. آب همراه پودر همچنین سبب پخش مناسبتر ذرات پودر روی ابزار شده گرمای حاصل از تراش را نیز بطور یکنواخت توزیع می‌کند و انبساط و انقباض شیشه و ابزار را یکنواخت‌تر کرده، سطح صافتر و یکنواخت‌تری بدست می‌دهد. مقدار دقیق و مناسب آب که باید اضافه شود به مقدار پودر، رطوبت یا خشکی هوا و دمای هوا بستگی دارد. این کار با تجربه و بعد از چند بار تراش حاصل می‌شود. در هر صورت مقدار آب آنقدر زیاد نباشد که سبب جاری شدن پودرها و ریختن آنها از حاشیه ابزار شود و نیز آنقدر کم نباشد که گل غلیظ ایجاد شده و مانع انجام حرکات مناسب شود. در مرحله تراش درشت، آب بیشتری و در تراش نرم آب کمتری لازم است. استفاده از بطری‌های اسپری کننده آب بویژه در تراش‌های نرم راحت‌تر و مفیدتر است. در تراش درشت که آب بیشتری نیاز است، شاید استفاده از قطره‌چکان یا حتی خیس کردن دست و چکاندن آب با انگشتان مناسب باشد. استفاده از پیست که در آزمایشگاه شیمی بکار می‌رود نیز مناسب است. می‌توان با استفاده از یک بطری پلاستیکی، بستن درب آن و ایجاد سوراخی در قسمت بالایی آن،  با وارد آورن فشار مناسب به بطری نیز قطرات مناسب را چکاند.

سنگ زدن لبه‌های شیشه قبل از شروع تراش و نیز بعدا هنگام تیز شدن مجدد لبه‌ها در صورت لزوم حتما بصورت خیس اقدام شود.

فیکس کردن ابزار روی میز یا بشکه با استفاده از ۳ قطعه تخته کوچک در زاویه ۱۲۰ درجه با پیچ و استفاده از گوه

سنگ زدن لبه‌ها

پاشیدن پودر روی ابزار با نمک‌پاش و یا مستقیم با استفاده از یک ظرف کوچک

نویسنده: جناب آقای محمود یونسیان

محمود یونسیان متولد سال۱۳۴۲ هستم از نوجوانی و شروع دبیرستان به انجام  آزمایش‌های شیمیایی علاقمند شدم. از همان زمان به رسوب شیمیایی نقره بر شیشه و ساخت آینه مقعر برای تلسکوپ مجذوب شدم ولی به علت عدم علم کافی و نبود امکانات عملی نشد.

در حوالی سال ۷۲ با استفاده از لنز یک عینک و با کمک چشمی, یک دوربین کوچک سرهم کردم که به طور ظریف چاله‌های ماه را نشان می‌داد. سپس در آن سالها به کارگاه‌های محلی، تراش عدسی به ابعاد تا ۱۰ الی ۱۵ سانتیمتر  و فاصله کانونی ۳۰ الی ۱۰۰ سانتیمتر از شیشه معمولی را سفارش می‌دادم و نیز یک لنز آکرومات ۸۰ میلیمتری خریداری و با آنها دوربین‌های کوچکی ساختم. در سال ۷۷ با آینه مقعر ریش‌تراشی تلسکوپ کوچکی ساختم ولی هنگام مشاهده ماه، تصویر چندگانه‌ای از ماه مشاهده می‌شد.

حوالی سال۸۷ با کمک یکی از دوستان اولین تراش یک آینه ۶ اینچ را شروع کردم ولی به علت عدم علم و تجربه کافی نتیجه‌بخش نبود. بنابراین ابتدا با جستجو در سایت‌های اینترنتی و سپس جستجوی کتابهای مربوطه کم کم پیشرفت‌های زیادی در تراش و پولیش و نیز سهموی کردن بدست آوردم. قبل از تکمیل اولین آینه و در اواخر سال ۹۰ به علت بیماری شدید کلیوی و دیالیز فعالیت‌های عملی متوقف شد ولی به مطالعه بیشتر ادامه دادم. در اویل سال ۹۱ با راه‌اندازی یک وبلاگ به آدرس mirrorandtelescope.blogfa.com مطالبی را بطور منظم در مورد تراش و پولیش آینه منتشر نمودم. در سال ۹۳ بعد از پیوند کلیه و بهبودی، اولین آینه ۸ اینچ را با موفقیت قابل قبول سهموی کردم. بعد از کوتینگ آینه بقیه قطعات لازم را خریداری و تعدادی را شخصا ساختم و با سفارش ساخت پایه دابسونی تلسکوپ نسبتا خوبی تکمیل نمودم که ماه و سایر اجرام و کمربندهای استوایی مشتری و حلقه زحل را با آن رصد می‌کردم.

در سالهای بعد همچنان با مطالعه کتابهای دیگر و تجربه‌های بیشتر چندین آینه از ۵ تا ۱۴ اینچ جمعا حدود ۱۵ آینه کروی و سهموی تراش و صیقل دادم.

در سال ۹۷ نیز کانال تراش آینه و ساخت تلسکوپ @telescopemirrormaking را راه‌اندازی کردم.