ساعت آبگردانی

ساعتی در آسمان وجود دارد که اکثر ما از وجود آن بی‌خبر هستیم، کافی است برای پیدا کردن این ساعت، به دنبال آبگردان بزرگ در بالای افق شمالی بگردیم. برای ناظران در نیمکره شمالی زمین در عرضهای میانی (و بیشتر در شمال)، آبگردان بزرگ همیشه بالاتر از افق است.

برای پیدا کردن ساعت به دنبال آبگردان بزرگ (Big Dipper) که قسمتی از صورت فلکی دب‌اکبر می‌باشد بگردید. ستارگانی که به اندازه کافی نزدیک به قطب شمال آسمان هستند (نقطه‌ای در آسمان که توسط ستاره قطبی برای ناظران آسمان شمال مشخص شده است). به نظر می‌رسد که ستارگان، یک دورکامل در روز به دورستاره قطبی می چرخند (مانند تمام اجرام آسمانی).

برای آنهایی که در عرض‌های میانه زندگی می‌کنند، در این محدوده شش صورت فلکی دیده می‌شود: آبگردان بزرگ، آبگردان کوچک، اژدها، قیفاووس و ذات‌الکرسی. آبگردان بزرگ و یک ستاره مهم در آبگردان کوچک، ساعت آبگردانی (Dipper Clock) را تشکیل می‌دهند.

پیدا کردن آبگردان بزرگ معمولا آسان است. به دنبال یک گروه از هفت ستاره روشن ـ که برخی از درخشانترین ستارگان در کل آسمان هستند ـ به سمت شمال بروید که یک کاسه بزرگ چهار ستاره‌ای با دسته سه ستاره‌ای را تشکیل می‌دهد.

آبگردان بزرگ در انتهای ساعت آبگردانی قرار دارد؛ ستاره شمالی در مرکز ساعت آبگردانی قرار دارد.

برای پیدا کردن ستاره قطبی، ابتدا دو ستاره که در سمت راست کاسه آبگردان بزرگ در مقابل دسته قرار دارد را پیدا می‌کنیم. این ستاره ها اغلب به عنوان ستاره‌های اشاره‌گر نامیده می‌شوند و دلیل خوبی هم برای این نام‌گذاری وجود دارد: یک خط خیالی از ستارگان اشاره‌گر از بالای سر دهانه باز آبگردان بزرگ، شما را به ستاره قطبی می‌رسانند. ستاره قطبی یک ستاره معمولی در انتهای خط ستاره‌های اشاره‌گر است که در فاصله دور از دهانه آبگردان بزرگ واقع شده است. ستاره قطبی – و یا پولاریس – ستاره‌ای در انتهای دسته آبگردان کوچک است.

مرکز ساعت آبگردانی توسط ستاره قطبی مشخص شده است. دسته ساعت آبگردانی، خطی است که از ستاره قطبی در آبگردان کوچک تا ستاره‌های اشاره‌گر در آبگردان بزرگ رسم می‌شود.

اگر در ساعات مختلف شب بیدار شوید و آسمان را تماشا کنید، می‌بینید که کل گردونه آسمان در اطراف ستاره قطبی می‌چرخند. تقریبا یک روز طول می‌کشد ستارگان، یک بار به دور ستاره قطبی بچرخند. این حرکت چرخشی، چرخش ساعت آبگردانی را نشان می‌دهد.

در اوایل بهار (اواخر ماه مارس / اوایل ماه آوریل)، ستاره‌های اشاره‌گرکه نقطه پایان دسته ساعت آبگردانی را در تصویرنشان می دهند در نیمه شب به طور مستقیم بالای ستاره قطبی هستند. با دانستن چرخش ساعتگرد دسته ساعت آبگردانی بدور ستاره قطبی ما می‌توانیم زمان را با مشاهده آبگردان بزرگ بدست آوریم.

برای مثال، اگر ستارگان اشاره‌گر در اوایل بهار در سمت چپ ستاره قطبی بودند یعنی دسته ساعت آبگردانی به طور افقی به سمت چپ ستاره قطبی اشاره داشت، ما متوجه می شویم ساعت 6 صبح است… زیرا 6 ساعت طول می‌کشد که گردونه آسمان، ستاره‌های اشاره‌گر را ازموقعیت نیمه شبانه خود در بالای ستاره قطبی به این موقعیت برساند. این امر در سمت چپ بالای نمودار نشان داده شده است.

اگر ستاره‌ها بدورستاره قطبی دقیقا یک بار در هر 24 ساعت، بچرخند، این پایان داستان است. اما قضیه این نیست و ستاره‌ها بدورستاره قطبی اندکی سریعتر می چرخند.یک روز نجومی 23 ساعت و 56 دقیقه طول می‌کشد. در نتیجه، ستارگان و صور فلکی هر روز نسبت به روز قبل 4دقیقه زودتر طلوع می‌کنند و اگر ما می‌خواهیم زمان استفاده از ساعت آبگردانی را در هر روز غیر از روزهای نزدیک به آغاز بهار، زمانی که دسته ساعت آبگردانی در نیمه شب به طور مستقیم بالا می‌رود بدانیم ,باید این 4 دقیقه پیشرفت روزانه را حساب کنیم.

چهار دقیقه در روز زیاد به نظر نمی‌رسد، اما در طول هفته‌ها و ماه‌ها، زمان زیادی می‌شود. چهار دقیقه در روز حدود 30 دقیقه در هفته، حدود 2 ساعت در ماه و حدود 6 ساعت در فصل است.

به عنوان مثال دراوایل تابستان، دسته ساعت آبگردانی در نیمه شب, جهت‌گیری مستقیم به سمت چپ دارد. به عبارت دیگر، ساعت آبگردانی در نیمه شب در اوایل تابستان مانند ساعت 6 صبح در اوایل بهار است. در قسمت بالا سمت راست نمودار،زمان نیمه شب در اوایل تابستان نشان داده شده است.

این الگو برای بقیه سال ادامه دارد. در اوائل پاییز، دسته ساعت آبگردانی در نیمه شب پایین می‌آید و در اوایل زمستان به طور افقی به سمت راست در نیمه شب اشاره می‌کند. این جهت‌ها در دو صفحه پایین نمودار نشان داده شده است.

در مورد چگونگی تنظیم ساعت آبگردانی در نیمه شب در طول سال به شما اطمینان می‌دهیم که می‌توانید از آن برای بیان زمان استفاده کنید. در طول یک روز، دسته ساعت آبگردانی یک بار در عرض 24 ساعت در آسمان روی  دایره فرضی می چرخد. نیمه راه (180 درجه) 12 ساعت طول می‌کشد، یک چهارم راه (90 درجه) 6 ساعت طول می‌کشد و غیره. چرخش آسمان با سرعت 15 درجه در ساعت (360 درجه تقسیم 24 ساعت) اتفاق می‌افتد. با این حال، به یاد داشته باشید که برخلاف عقربه ساعت شماردرساعت آنالوگ روزمره، ساعت آبگردانی یک باردر هر 24 ساعت در جهت عقربه‌های ساعت حرکت می‌کند.

خب، این کمی پیچیده‌تر از ساعت یا چک کردن تلفن همراه برای مشاهده زمان است. اما استفاده از ساعت آبگردانی برای بدست آوردن زمان، بسیار سرگرم‌کننده‌تر است و شما زمان را با استفاده از ساعتی که در آسمان شب از بالای سرتان آویزان هست می‌توانید بدست بیاورید.

طریقه درست کردن ساعت:

اول، دو دیسک دایره‌ای را طبق شکل‌های زیر برش دهید. سپس دو قالب را بر روی هم سوار کنید، زیاد سفت نباشد تا بتوانید دیسک‌ها را روی هم بچرخانید (دیسک کوچک روی دیسک بزرگتر در زیر خواهد چرخید).

• به طرف شمال ایستاده و ساعت را در تاریخ و جهت موردنظر خود تنظیم کنید.
• در طول 24 ساعت شبانه روز، در 12 بعدازظهر، عدد 12 به تعداد ساعت شبانه اضافه می‌شود. به عنوان مثال، 3 ساعت شبانه 3 + 12 = 15 ساعت است.

در تابستان شما باید یک ساعت به این زمان اضافه کنید.

برای دانلود طرح ساعت آبگردانی می‌توانید به لینک زیر مراجعه کنید:

http://grand-sky.net/glimpses/wp-content/uploads/2015/08/Dipper-Clock-cr.pdf

ترجمه: سارا سیدحاتمی

منبع:

http://grand-sky.net/glimpses/extras/the-dipper-clock/