ستاره‌ای مرموز به نام اپسیلون ارابه‌‌ران (الماعز)

ارابه‌ران یا ممسک العنان یکی از صورتهای فلکی شمالی است. برای پیدا کردن آن می‌توانید به بالای صورت فلکی ثور نگاه کنید یک چند ضلعی مشاهده می‌کنید که همان صورت فلکی ارابه‌ران می‌باشد. ستاره اپسیلون در زیر ستاره کاپلا قرار دارد. فاصله آن با زمین 2000 سال نوری بوده که یک ستاره متغیر گرفتی می‌باشد. الماعز به معنی بز می‌باشد و سروش را به این خاطر که در بالای الماعز قرار دارد بزبان هم نامیده‌اند.

اپسیلون ارابه‌ران یکی از ستاره‌های مرموز در صورت فلکی ارابه‌ران است. این ستاره یک ستاره دوتایی است، اما رفتار آن دقیقا همانطوری نیست که انتظار می‌رود.

شما می‌توانید این ستاره کم‌نور با قدر 3 را به راحتی با چشم غیرمسلح در آسمان تاریک مشاهده کنید. به محض اینکه تاریکی فرا می‌رسد، ستاره درخشان کاپلا، که درخشانترین ستاره صورت فلکی ارابه‌ران می‌باشد را نگاه کنید. در نزدیکی کاپلا، شکل مثلثی صورتواره کودکان (the kids) را می‌توانید مشاهده کنید. در راس این مثلث ستاره اپسیلون ارابه‌ران را مشاهده کنید.

مفهوم هنری سیستم ستاره‌ای اپسیلون ارابه‌ران. تصویر از Wikimedia Commons.

کاپلا بسیار روشن‌تر از اپسیلون به نظر می‌رسد، به این دلیل که کاپلا بسیار نزدیک است. کاپلا در حدود 42 سال نوری قرار گرفته است، در حالی که ستاره اپسیلون ممکن است بیش از 2000 سال نوری دور باشد.

در دوره‌های 27 ساله نور اپسیلون ارابه‌ران به مدت 640 تا 730 روز می‌گیرد. آخرین گرفت ستاره در سالهای 2009-2011 اتفاق افتاد. قبل از آن، در 1982-1984 گرفت خفیف صورت گرفته است.

با توجه به آخرین افت نور این ستاره که از اوت سال 2009 آغاز شده است، اخترشناسان تصویری ساخته اند که در آن ستاره ی مرئی یک ابرغول نوع F و بسیار پر جرم تر از خورشید است. این میتواند درخشندگی این ستاره را که 130000 برابر خورشید است توجیه کند. هر 1/27 سال دیسکی عظیم از غبار که ما آن را تقریبا از لبه مشاهده میکنیم از مقابل این ستاره عبور میکند و باعث یک گرفت جزئی طولانی میشود. اما سوالات بزرگی در مورد ماهیت این ستاره، صفحه ای که باعث گرفت میشود و مخصوصا جرم یا اجرام بزرگی که باید در مرکز این صفحه وجود داشته باشد مطرح است.

مولفه درخشان اپسیلون ارابه‌ران یک ستاره سوپر غول داغ نوع F است (کمی بیش از یک واحد نجومی). تصور بر این است که مولفه تاریک مرموز ستاره‌ای است که توسط یک حلقه ضخیم گرد و غبار که تقریبا بر روی آن قرار دارد، احاطه شده است. ستاره‌ای که می‌بینیم و ستاره مرموز، شاید حدود 30 AU است، حلقه گرد و غبار در مورد ستاره ثانویه، حدود 20 AU  قطر دارد. حلقه نوعی شکاف در وسط دارد، زیرا اپسیلون ارابه‌ران کمی در اوج گرفت قرار دارد. یک مدل نظری، یک جسم را با جرمی حدود 4 برابر جرم خورشیدی پیش‌بینی می‌کند، دیگری با جرمی حدود 15 برابر جرم خورشیدی. در این سناریو دیسک تاریک دیگر اثری از یک ستاره ی تازه متولد شده و در حال جمع آوری ماده ندارد. به جای آن این دیسک از موادی تشکیل شده است که ستاره ی B از بادهای ستاره ای ستاره ی اصلی در حال مرگ دریافت کرده است.

نظریه‌های رقابتی هنوز در حال بحث کردن برای توضیح این پازل است که اپسیلون ارابه‌ران، ستاره دور و مرموزی است.

یک مدل ممکن برای سیستم اپسیلون ارابه‌ران. یکی از ستاره‌ها، ستاره دیگری را می‌پوشاند، و ستاره تیره که با دیسک تاریک گرد و خاک پوشانده می‌شود. تصویر NASA / JPL-Caltech.

ترجمه: سارا سیدحاتمی

منبع:

A mysterious star called Epsilon Aurigae

By Bruce McClure in TONIGHT | March 5, 2019