خبر بد؟! دنبالهدار اطلس در حال تکه تکه شدن میباشد؟!
عکسهای گرفته شده در تاریخ 2 آوریل (سمت چپ) و5 آوریل با تلسکوپ آموزشی 0.6متری سینکیانگ، نشان میدهد که چگونه شبه هستهی دنبالهداراطلس حالت کشیدگی دارد و این نشانگر تکه تکه شدن احتمالی هسته آن است.
Quanzhi Ye وQicheng Zhang
نه، نه، نه، بگو اینطور نیست.
ستارهشناسانQuanzhi Ye ( ازدانشگاه مریلند) وQicheng Zhang (از Caltech) گزارش دادهاند که عکسهای گرفته شده در تاریخ 2 و 5 آوریل از دنبالهدار، تغییر چشمگیری در ظاهر هسته یا شبه هسته آن از حالت ستاره مانند و فشرده به حالت کشیده و تیره را نشان داده است. تیم دوم اخترشناسان به سرپرستی I. A. Steele(دانشگاه جان مورز لیورپول) این کشف را تأیید کردند.Zhang و Ye اظهار داشتند که این تغییر ظاهر “با کاهش ناگهانی یا قطع تولید غبارمطابقت دارد.”
در اواخر ماه مارس، دنبالهدار اطلس، شبه هستهای شفاف و گرد (سمت چپ) را به نمایش گذاشت که به دلیل شکستگی احتمالی، از آن زمان به حالت کشیده تبدیل شده است.
José Chambó Bris و (چپ) GianlucaMasi
یک هسته کشیده اغلب نشانه بدی است و میتواند به معنای هدایت دنبالهدار به همان شکلی باشد که برای دنبالهدار سابق النین (C/2010 X1) پیش از سپتامبر 2011 اتفاق افتاد، درحالی که هسته آن فرو ریخت و جسم به سرعت از بین رفت. شواهد بیشتر بر این مطلب تاکید دارند که تجزیه اطلس ناشی از تغییر غیرمنتظره در جهت حرکت مداری آن است که این پدیده توسط نیروهای “غیر گرانشی” به وجود میآیند. یخهای تازه قطعه قطعه شده در معرض نور خورشید قرار میگیرند و به سرعت تبخیر میشود. گازهای در حال گسترش مانند یک موتور موشک طبیعی عمل میکنند و به آرامی دنبالهدار را از مسیر تعیین شده آن سوق میدهند.
هیچ دلیلی برای تکه تکه شدن ذکر نشده است، اما مطالعات اخیر نشان میدهد که شتاب چرخشی ممکن است نقش مهمی در تجزیه هستهای داشته باشد. جتهای گاز انفجاری دور از دنبالهدار میتوانند آن را بچرخانند و با فشار بر روی بدنه یخی و ایجاد شکاف بر آن منجر به فروپاشی شوند.
نیکهایگ از ساوتهمپتون، انگلیس در تاریخ 6 آوریل از با استفاده از تلسکوپ300p،12 اینچی با دوربین ASI1600MM و نوردهی 10 ثانیهای توانست این عکس شگفتانگیز را بگیرد که به نظر میرسد سه قطعه جداگانه در هسته سابق دنبالهداراطلس است.(Nick Haigh).
در اواخر ماه مارس، دنبالهدار اطلس درخشندگی خود را در زمین شروع کرد اکنون به نظر میرسد که کم کم محو میشود. آخرین برآوردها، قدر این دنبالهدار را در حدود 8.5-9 اعلام میکنند. شما را به مشاهده آن در هر فرصت تشویق می نمایم و مشاهدات خود را به اشتراک گذارید. ناظرانی که با ابزار با بزرگنمایی بزرگتر کار میکنند ممکن است بتوانند قطعات هستهی بزرگتری را تشخیص دهند. من دنبالهدار را در روشنایی مهتاب در 8 آوریل رصد کردم و مشاهده شد که میزان روشنایی و چگالی هسته از مشاهدات انجام شده 10 روز پیش کاهش یافته است.
در حالی که ممکن است دنبالهدار اطلس تنها یک قطعه کوچک را از دست داده باشد و در نزدیکترین فاصله با خورشید و با چشم غیرمسلح قابل رویت باشد، اما احتمال دارد تماشای آن از دیدبصری در آن لحظه مطلوب نباشد. ماه کامل به زودی در 7 آوریل در آسمان طلوع میکند اما آسمان تاریک به زودی بازمیگردد. در آن شب تماشای دنبالهدار اطلس را از دست ندهید.
دوستان همیشههمراه، مقاله اصلی دنبالهدار اطلس را در ماهنامه ستارهشناسی شماره بیست و پنج خورشید و همچنین بعد از این پاراگراف مطالعه خواهید کرد، ولی توجه داشته باشید که اگر دنبالهدار در حال فروپاشی باشد، همه شرایط پیشبینی درخشانی این دنبالهدار که در آن مقاله ذکر شده؛ باید به دست فراموشی سپرده شود.
دنبالهدار تازه یافت شده اطلس، درخشانتر و پرسرعتتر میشود!!
سالهاست که ستارهشناسان آماتور منتظر گذر یک دنبالهدار پر نور از کنار زمین هستند که بتوان آن را با چشم غیرمسلح نظاره کرد- و سرانجام، ممکن است وقت مشاهده چنین جسمی رسیده باشد.
این دنبالهدار سماوی به ATLAS یا C / 2019 Y4 معروف است. هنگامی که در 28 دسامبر 2019 کشف شد، درخشندگی ضعیفی داشت که به مرور زمان مقدار نورانیتش افزایش چشمگیری پیدا کرد و اخترشناسان را برای مشاهده آن امیدوار نمود. اما با توجه به ماهیت پیچیده دنبالهدارها، رصدگران با علم به اینکه آنها ممکن است در آسمان به سرعت محو گردند، بسیار احتیاط میکنند که امید خود را از دست ندهند.
مدت زمان زیادی از این امر میگذرد که یک دنبالهدار نمایش خوبی را به ویژه در نیمکره شمالی به جای گذاشته است. در مارس 2013، دنبالهدار PanSTARRS درست بعد از غروب خورشید، البته در آسمان غربی، آن هم به صورت محدود قابل مشاهده بود. اما اگر چه به طور مختصر و کم به قدر اولیه و دنباله کوتاه روشن رسید، اما حالت نیمه روشن و گرگ و میشی آسمان باعث شد که از میزان روشنی و ارتفاع آن کاسته گردد. دنبالهدار لاوجوی در سال 2011 و دنبالهدار مک نایت در سال 2007 هر دو به اجرام خیرهکنندهای تبدیل شدند، اما متأسفانه، در بهترین حالت، فقط از نیمکره جنوبی قابل مشاهده بودند.
اکنون تقریباً یک ربع قرن از زمان مشاهده یک دنبالهدار درخشان و دیدنی میگذرد: دنبالهدار هیل-باپ در بهار سال 1997 به ثبت رسید و دنبالهدار Hyakutake دقیقاً یک سال قبل از آن. هر دو دنبالهدار واقعاً “عالی”، بسیار روشن و دارای ساختاری فوقالعاده بودند. در شرایط بسیار تاریک، دم Hyakutake در بیش از نیمی از آسمان کشیده شد.
بنابراین در حال حاضر، پس از سالها ” قحطی دنبالهدار”، دنبالهدار اطلس ممکن است به آسمان شبهای بهار، روحی تازه ببخشد یا دوباره تکرار شود و شاید اصلا اینطور نباشد.
خوشبینی محتاطانه
نام این دنبالهدار مخفف یا سرواژه اصطلاح آخرین سیستم هشدار تاثیر سیارکی بر زمین(ATLAS) است که یک سیستم بررسی نجومی روباتیک مستقر در هاوایی میباشد و برای شناسایی اجرام کوچکتر در نزدیکی زمین به فاصله زمانی چند هفته تا چند روز قبل از نزدیکترین فاصله آنها است. اما در بعضی مواقع، در حین این تحقیقات موفق به یافتن دنبالهدار نیز میشوند.
هنگامی که ستارهشناسان برای اولین بار دنبالهدار اطلس را همچون لکهای در پهنه آسمان در ماه دسامبر در صورت فلکی دباکبر مشاهده کردند جرمی کمنور با قدر نزدیک 20 داشت که تقریباً 398000 بار کم نورتر از ستارههایی است که در آستانه دید چشم غیرمسلح قرار دارند. در آن زمان در 273 میلیون مایلی (439 میلیون کیلومتری) از خورشید قرار داشت.
اما دنبالهدارها به محض نزدیک شدن به خورشید درخشان میشوند و در نزدیکترین حالت خود، در تاریخ 31 ماه می، دنبالهدار اطلس تنها 23.5 میلیون مایل (37.8 میلیون کیلومتر) از خورشید فاصله خواهد داشت. چنین تغییر شگرفی در فاصله خورشیدی معمولا موجب افزایش درخشندگی در حدود قدر 11، در دنبالهدار میشود که میتوان آن را به راحتی در یک تلسکوپ کوچک یا یک دوربین دوچشمی به خوبی مشاهده کرد، اگرچه کاملاً صریح و آشکارا نمیتوان برای آن مکانی در آسمان در نظر گرفت.
به جز زمان کشف آن، دنبالهدار تاکنون دارای سرعت و درخشندگی فوقالعادهای بوده است. از 17 مارس، اطلس دارای قدر 8/8 بود و بیش از 600 برابر درخشانتر از حد پیشبینی شده به نظر میرسید. در نتیجه، زمزمههای بسیاری به گوش میرسد که این توده یخی از اجرام کیهانی، با این امید که میتواند تا پایان ماه می به یک جرم بسیار شگفتانگیز و درخشان تبدیل شود.
اصل و نسب معروف
یکی دیگر از عوامل امیدوار کننده در مورد اطلس به عنوان یک جرم خیرهکننده بالقوه این است که مدار آن تقریباً با دنبالهدار بزرگ 1844 یکسان است. مدار دنبالهدار اطلس مانند دنبالهدار 1844، مسیری را معادل 6000 سال دنبال میکند که بیش از مرزهای بیرونی منظومه شمسی است، یعنی تقریبا 57 میلیارد مایل (92 میلیارد کیلومتر) از خورشید فاصله دارد. احتمالاً در گذشتههای دور، یک دنبالهدار بسیار بزرگتر این مدار را اشغال کرده بود، اما بعد ها به چندین قطعه – از جمله دنبالهدار 1844 و اطلس بر گرد خورشید، تبدیل شدند.
اما هر مقایسهای هراسانگیز است. دنبالهدار 1844 تا مدت کوتاهی پس از حضیض خورشیدی کشف نشد، بنابراین ما هیچ آگاهی از رفتار روشنایی قبلی آن نداریم. اما این اطلاعات در حال حاضر تمام چیزی است که در مورد اطلس میدانیم و ما نمیتوانیم این جرم را پس از رسیدن به خورشید مشاهده کنیم.
و فراموش نکنیم برخی از دنبالهدارهای گذشته که ظاهراً از آنها با لفظ “شکوهمند” یاد شده است، به طور کامل نتوانستهاند انتظارات علاقهمندان به خودشان را تحقق بخشند: دنبالهدار ISON در 2013، دنبالهدار Austin در 1990 و دنبالهدار Kohoutek در 1974.
پس چه خبر؟
جان بورتل که صدها دنبالهدار را مشاهده کرده و متخصصی معروف در این زمینه است، با اولین نگاه خود با دوربین دوچشمی15 x 70 ، دنبالهدار اطلس را در شب یکشنبه (15 مارس) مشاهده کرد.
بورتل میگوید: کمای دنبالهدار اطلس بزرگ است، هرچند “بسیار کم نور و محو”میباشد که این تعاریف بیانگر مفهوم مشخصی نمیباشد“. اگر این دنبالهدار درخشانی باشد، باید از نظر ظاهری کاملاً واضحتر باشد. درعوض، ما در بهترین حالت میتوانیم یک جرم کاملاً متراکم و تنها با ویژگی ستارهای دقیق در قلب آن مشاهده کنیم.”
غیرقابل پیشبینی بودن دنبالهدارها یک داستان قدیمی است. اخترشناسان از فرمولهای ویژهای استفاده میکنند تا پیشبینی کنند چقدر یک دنبالهدار میتواند درخشان شود. متأسفانه رفتار و خصوصیات هر دنبالهدار میتواند به اندازه تعداد افراد متفاوت باشد: هیچ دو دنبالهداری یکسان نیستند.
حال، این معما در مورد دنبالهدار اطلس مطرح است: تا دو هفته پیش، میزان درخشندگی آن حیرتانگیز بود اما این روشنایی تا حدودی کاهش یافته است و هنوز هم میزان روشنایی غیرممکن برای حفظ آن وجود دارد. اگر این درخشندگی دنبالهدار اطلس تا پایان ماه می ادامه داشته باشد و به نزدیکترین فاصله با خورشید برسد، در نهایت میتواند در درخشندگی با سیاره زهره رقابت کند.
کارل هرگنروت، رصدگر کوشا و ساعی مستقر در آریزونا گفت: “باید انتظار داشته باشیم که میزان درخشندگی دوباره کاهش یابد.” در حال حاضر، هیچکس نمیتواند پیشبینی کند که درخشندگی آن تا چه موقع ادامه خواهد داشت و تا چه میزان کاهش مییابد.
به کجا نگاه کنیم و چه انتظاراتی داشته باشیم؟
تنها کاری که باید انجام شود، دنبال کردن و ردیابی دنبالهدار اطلس در روزها و هفتههای آینده است. خوشبختانه مسیر آن در ماه مارس و آوریل برای ناظران نیمکره شمالی بسیار مطلوب خواهد بود، زیرا در بالای افق باقی خواهد ماند. با از بین رفتن تاریکی، بیش از نیمی از آن در آسمان شمال- شمال غربی قرار خواهد گرفت. در حال حاضر، این دنبالهدار در غرب دب اکبر است و در 29مارس، مکان آن تا مرزهای صورت فلکی زرافه (صورت فلکی نسبتاً کمرنگ و بدون شکل) تغییر خواهد کرد.
در مورد درخشندگی دنبالهدار اطلس هر نوع احتمالی ممکن به نظر میرسد. ممکن است در اواسط یا اواخر آوریل با چشم غیرمسلح در شرایط آسمان تاریک قابل مشاهده باشد و یا در اواسط ماه می، در شرایطی که در حالت گرگ و میش یا نیمه روشن آسمان شب، ناپدید شود، ممکن است به میزان قدر2 درخشانتر گردد که تقریباً با میزان قدر پولاریس یا ستاره شمالی برابری میکند.
و این که آیا اطلس بیش از حد به نمایش خود ادامه میدهد و حتی درخشانتر میشود، دم قابل توجهی ایجاد میکند وکاملاً روشن میشود و یا این که ناگهان کاملاً کم نور و محور باقی میماند، تمامی اینها در پارهای از ابهام است. فقط باید صبر کنیم و ببینیم.
هرگنروتر نوشت:” چند هفته آینده تماشای دنبالهدار اطلس برای مردم دنیا سرگرم کننده خواهد بود (بخصوص آن که حواس آنان را از وضعیت فعلی جهان پرت خواهد کرد).” اینجا پر از سلامتی و آسمان شفافی است! “
ترجمه: سرکارخانم وحیده شهاب، فوق لیسانس زبان انگلیسی
منابع:
Newfound Comet ATLAS is getting really bright, really fast
https://www.space.com/comet-atlas-may-be-brightenting.html
Comet ATLAS (C/2019 Y4) could reach naked eye brightness
http://www.cometwatch.co.uk/comet-atlas-could-reach-naked-eye-brightness/
https://phys.org/news/2020-04-hubble-captures-breakup-comet-atlas.html