اولین بارش شهابی 2020 و سالانه بارش شهابی کوادرانتی یا ربعی احتمالا در ساعتهای بین نیمه شب و صبح روز چهارم ژانویه در بهترین حالت مشاهده خواهد بود. امسال هیچ ماهی در ساعات پیش از اوج  بارش (2 بامداد تا طلوع آفتاب) وجود ندارد! غیبت ماه به معنای آسمان تاریکی است برای مشاهده سالانه بارش شهابی کوادرانتی می‌باشد.

در سال 2014، زمانی که کوادرانتی‌ها در آسمان پدیدار شدند، افرادی که در عرض‌های شمالی بودند، شفق قطبی را دیدند. عکس تامی الیاسن.

بارش شهابی ربعی که به آن بارش شهابی کوادرانت و بارش شهابی نطاق هم گفته‌اند یکی از پربارترین بارش‌های شهابی سال است. نرخ ساعتی سرسویی این بارش در زمان اوج، به حول و حوش ۹۰ می‌رسد و در نتیجه این بارش معمولاً دوّمین یا سوّمین بارش شهابی بزرگ سال است. سرعت میانگین شهاب‌های این بارش در برابر زمین در حدود ۴۱ کیلومتر در ساعت است که نسبت به بسیاری از بارش‌های شهابی سرعت کمی به شمار می‌آید که خود باعث کم تر شدن نرخ ساعتی سرسویی این بارش است. این بارش معمولاً در روز ۱۱ دی‌ماه یا روز کریسمس آغاز می‌یابد و در ۱۳ دی به اوج می‌رسد و در ۱۷ دی پایان می‌یابد.

اولین بارش شهابی بزرگ سال 2020، بارش شهابی کوادرانتی است. بهترین زمان برای تماشای آن، احتمالا اواخر شب 3 ژانویه تا سپیده‌دم 4 ژانویه است. در اواخر ماه ژانویه برای اوج بارش امسال آسمان بدون ماهی خواهیم داشت، انتظار می‌رود اوج بارش اواخر شب 3 ژانویه تا سپیده‌دم 4 ژانویه باشد. اگر چه کوادرانتی‌ها شناخته شده‌اند که حدود 50-100 شهاب در یک آسمان تاریک تولید می‌کنند، این بارش نسبت به بارشهای شهابی برساووشی یا جوزایی که تا یک روز یا بیشتر ادامه می‌یابد و به تمام مناطق زمانی در سراسر جهان اجازه می‌دهد تا از بارش شهابی خوبی لذت ببرند متاسفانه اوج بارش کوادرانتی فقط چند ساعت طول می‌کشد. کانون بارش در شمال آسمان است. این بارش در حدود ۵۰۰ سال پیش به دست چینیان و کره‌ای‌ها شناخته شد امّا کم‌کم به فراموشی سپرده شد تا این که در چند سده پس از آن دوباره شناخته شد. در آن زمان در بخشی از صورت فلکی گاوران کنونی، صورتکی با نام رُبع (Quadrans Muralis) وجود داشت. مکان آن بین سه خواهران (سه ستاره از بنات النعش) و چهارضلعی ستاره‌هایی که سر اژدها می‌سازد، می‌باشد. در اوقات اوج این بارش کانون آن در صورت فلکی ربع قرار داشت و به همین دلیل این بارش را ربعی نام گذاشتند امّا پس از مدّتی در تقسیم بندی جدیدی که برای تعیین پیکرهای آسمانی و جای آنان انجام شد ربع به عنوان بخشی از صورت فلکی گاوران قرار گرفت امّا نام این بارش ربعی باقی‌ ماند.

بنابراین برای دیدن بارش شهابی ربعی به شانس و حضور در نیمکره شمالی نیاز دارید  که به شما برای مشاهده آنها کمک کند. چه کسانی بارش سال 2020 را خواهند دید؟

به گفته سازمان بین المللی شهاب  این بارش در  4 ژانویه سال 2020 در ساعت 08:00 UTC به اوج خود می‌رسد.

الیوت هرمان در اول ژانویه 2019 به EarthSky نوشت: “اولین شهاب سنگ سال … یک کوادرانتید … هنوز هم چند روز تا اوج فاصله وجود دارد. توجه داشته باشید که ستاره‌های آبگردان بزرگ در بالای تصویر هستند. “

هر مکانی در طول و عرض جغرافیایی شمال میانی و شمال غربی ممکن است از موقعیت مناسبی برای تماشای کوادرانتیدها در سال 2020 برخوردار باشد، به خصوص که هیچ مهتابی در ساعات پیشین اوج برای خراب کردن نمایش بارش شهابی امسال وجود ندارد.

در مورد بارش شهابی ربعی یا کوادرانتیدی، کانون بارش بالاترین نقطه در آسمان در ساعات تاریک قبل از طلوع آفتاب دیده می‌شود.

از عرضهای جغرافیایی نیمه شمالی، کانون بارش شهابی ربعی تا بعد از نیمه شب از افق بالا نمی‌رود. کانون بارش شهابی، یک زاویه تقریبی را با آبگردان بزرگ و ستاره درخشان سماک رامح می‌سازد. اگر مسیرهای شهابهای کوادرانتی را به عقب ردیابی کنید، به نظر می‌رسد که از این نقطه در آسمان ستاره‌ها رد می‌شوند.

کانون بارش کوادرانتیدها کجاست؟

کانون بارش شهابی ربعی با آبگردان بزرگ و ستاره درخشان سماک رامح یا ژوبین‌دار یا نگهبان شمال یا Arcturus زاویه‌ای تقریبی ایجاد می‌کند. اگر مسیر شهابهای ربعی را به عقب ردیابی کنید، به نظر می‌رسد که از این نقطه در آسمان پرستاره می‌آیند.

برای دیدن شهابهای ربعی، لازم نیست کانون بارش شهابی را جستجو کنید. شهاب از آسمان شمالی تابش می‌کند ، اما در تمام نقاط آسمان ظاهر می‌شود.

صورت فلکی کوادرانت مورالیس که اکنون وجود ندارد که اکنون به نام کوادرانتی یا ربعی نامگذاری شده است. تصویر از  Atlas Coelestis.

کوادرانت یک صورت فلکی است که دیگر وجود ندارد. بیشترین بارش‌های شهابی به خاطر صورت فلکی‌ای که به نظر می‌رسند که از آن می‌آیند، نامگذاری می‌شوند. اما صورت فلکی کوادرانت یا ربع دیگر وجود ندارد، این صورت فلکی که اکنون منسوخ شده است بین صورت فلکی گاوران و اژدها قرار گرفته است. این صورت فلکی کجا رفته است؟

 در دهه 1790 ، ستاره‌شناس فرانسوی جوزف جرومه د لالاند ، چندین ستاره ضعیف متعلق به اژدها ، گاوران و هرکول را جمع کرد تا یاد و خاطره‌ای از نقاشی چهارک دیواری آویزان شده بر روی دیوار l’École رصدخانه میلیتای پاریس را بازسازی کند. این دستگاه زمانی ابزاری مهم برای اندازه گیری ارتفاع ستارگان و سیارات در هنگام گذر از نصف النهار بود.

چارک دیواری تیکو براهه ستاره شناس دانمارکی یکی از بزرگترین ابزارهای نجومی زمان خود بود و از آن برای اندازه گیری موقعیتهای دقیق ستاره ها و سیارات استفاده می شد.
Tycho Brahe (1598), Astronomiae instauratae mechanica

برای درک تاریخ نام ربع، ما باید به اولین مشاهدات این بارش بازگردیم. در اوایل ژانویه سال 1825، آنتونیو بروکالسی در ایتالیا گزارش داد:

… اتمسفر توسط اجسام درخشان شناخته شده‌ای به نام ستاره در حال سقوط پر شده است.

آنها ظاهرا از صورت فلکی ربع می‌آیند. در سال 1839، آدولف کواتلت از رصدخانه بروکسل در بلژیک و ادوارد سی هریک، هریک به طور مستقل پیشنهاد کردند که بارش شهابی ربعی یک بارش سالانه است.

اما، در سال 1922، اتحادیه بین‌المللی نجوم فهرستی از 88 صورت فلکی مدرن را طراحی کرد. این فهرست توسط اتحادیه بین‌المللی نجوم در افتتاحیه مجمع عمومی آن در ماه می 1922 در رم برگزار شد که شامل صورت فلکی Quadrans Muralis نبود.

امروزه، این بارش شهابی، برای صورت فلکی ربعی اصلی و در حال حاضر منسوخ است.

کانون بارش ربعی در حال حاضر در نوک شمالی ستاره بتا عوا، در نزدیکی آبگردان بزرگ در آسمان ما، در فاصله نه چندان دوری از درخشانترین ستاره سماک رامح قرار دارد. در گنبد آسمان بسیار دور از شمال است، به همین‌دلیل ناظران نیمکره‌جنوبی احتمالا بسیاری از شهابهای ربعی را نمی‌بینند.

 شهابهای کوادرانتی یک شیء والد مرموز دارند. در سال 2003، ستاره‌شناس پیتر جنیسکنز، منشا بارش شهابی ربعی را سیارک 2003 EH1 نامید. اگر در واقع این سیارک منشا بارش ربعی باشد، پس این بارش، مانند بارش شهابی جوزایی، از سیارک سنگی – نه یک دنباله یخی منشا گرفته است که بسیار عجیب است.

منشأ این بارش در ابتدا ناشناخته بود امّا پس از مدّتی آن را به دنباله‌دار ۹۶پی نسبت دادند. در سال ۱۹۷۹ میلادی تحقیقات ثابت کردند که توده ذرّات این بارش در مسیر دنباله‌دار C/۱۴۹۱Y۱ است و به همین دلیل این بارش را به این دنباله‌دار نسبت دادند. در سال ۲۰۰۳ سیّارکی به نام ۲۰۰۳EH۱ یافت شد و کمی پس از آن محقّقان متوجّه شدند که این سیّارک در مسیر توده ذرّات منشا این بارش حرکت می‌کند. از آن پس فرض می‌شود که دنباله‌دار C/۱۴۹۱Y۱ پس از مدّتی به یک سیّارک بدل شده که بعدها با نام ۲۰۰۳EH۱ شناخته شده و این سیّارک منشا این بارش است.

به نوبه خود، هرچند، 2003 EH1 ممکن است یک هدف مشابه دنباله‌دار C / 1490 Y1 باشد، که 500 سال پیش توسط ستاره‌شناسان چینی، ژاپنی و کره‌ای مشاهده شد:

https://ephemeris.sjaa.net/0401/e.html

بنابراین داستان دقیق منشا بارش ربعی تا حدودی مرموز است.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این بارش می‌توانید به لینک زیر مراجعه کنید:

https://www.timeanddate.com/astronomy/meteor-shower/quadrantids.html

ترجمه: سارا سیدحاتمی

منبع:

Dark skies for 2020’s Quadrantid meteors

Posted by Bruce McClure in ASTRONOMY ESSENTIALS | SPACE | January 1, 2020

https://earthsky.org/astronomy-essentials/everything-you-need-to-know-quadrantid-meteor-shower

Quadrantid Meteor Shower, Mars Rises & More January 2020 Skywatching Tips From NASA

https://scitechdaily.com/quadrantid-meteor-shower-mars-rises-more-january-2020-skywatching-tips-from-nasa/

High Hopes for the 2020 Quadrantid Meteor Shower

By: Bob King | December 31, 2019

https://www.skyandtelescope.com/astronomy-news/high-hopes-2020-quadrantid-meteor-shower/