جشنهای باستانی خرداد ماه
1ـ جشن ارغاسوان (هرمزد روز از خردادماه برابر با 1 خرداد در گاهشماری ایرانی)
«ارغاسوان» یا «اریجاسوان»، نام یکی از جشنهای خوارزمی است که ابوریحان بیرونی نام شماری از آنها را همراه با جشنهای سغدی در فصلهای دهم تا دوازدهم «آثارالباقیه» آورده است. به روایت آثارالباقیه این جشن در نخستین روز ماه «هروداد» که شکل خوارزمی «خرداد» است، همزمان با کاشت کنجد برگزار میشده است. او این جشن را به دورانی کهن منسوب می‌دارد.
امروزه همچنان کاشت کنجد، پنبه، کرچک و دیگر دانههای روغنی در استانهای مرکزی ایران و گاه همراه با مراسمی در «شصت بهار» انجام میشود.
2ـ عید عروج عیسی مسیح (بیست و پنجم ایار ماه آشوری (= 25 می میلادی) برابر با 4 خرداد در گاهشماری ایرانی)
هنگام جشن عروج عیسی مسیح و جشن «کلوسولاقا» یا «عروس آرایی» نزد آشوریان ایران. در این روز آشوریان بر اساس یک رسم ملی ـ مذهبی به بیرون از شهر می‌روند و جشن می‌گیرند.
در این روز دختران کوچک با پوشیدن لباس عروسی و گرفتن سبدی از آذوقه در دست، میان مردم می‌گردند و اعاناتی برای مستمندان جمع‌آوری می‌کنند.
این کار نمادین، یادآور نبرد میان آشوریان و «تیمور لنگ» است که در آن آمدن زنان با لباس عروسی به میدان جنگ باعث تهییج روحیه آشوریان و شکست تیمور شد.
3ـ جشن خردادگان (خرداد روز از خردادماه برابر با 6 خرداد در گاهشماری ایرانی)
جشنی در ستایش و گرامیداشت «خرداد»(= خورداد) که در اوستایی «هـَئوروَتات» و در پهلوی «خُـردات» خوانده میشود و به معنی رسایی و تندرستی و کمال است و نام یکی از هفت امشاسپند در فرهنگ ایرانی می‌باشد. واژه اوستایی «هئوروتات» در سانسکریت و در «ودا» نیز به صورت «سَئوروَتات» آمده است و «کوشیار اصفهانی» آن را «عید البقر» نوشته است.
خورداد، اَمشاسپند ِنگاهبانی آب‌ها، نهرها و دریاها است و مظهری است از مفهوم نجات بشر و از آنجا که پاره‌ای از مراحل آفرینش، مانند آب و گیاه به گونه طبیعی جفت‌اند، همواره در متون کهن همراه با امرداد، امشاسپند نگاهبان گیاه آورده میشود.
پیشکش این دو امشاسپند ثروت و رمه (چهار پایان) است، به گونه‌ای که این دو، نماینده‌ی آرمان‌های نیرومندی، سر چشمه‌ی زندگی و رویش هستند.
هماوردان خاص آنها، دیوان »گرسنگی» و «تشنگی»اند و همکاران خرداد نیز، ایزد «تیشتر» و «باد» و «فروهر پرهیزکاران» هستند.
در باور ایرانیان، خرداد در هنگام حمله‌ی اهریمن، آب را به یاری فروهرها می‌ستاند، به باد می‌سپارد و باد آن را با شتاب به سوی کشورها می‌برد و به وسیله‌ی ابر می‌باراند.
در نامگذاری ماه‌ها، خرداد و امرداد در دو طرف ماهی هستند که نماد آن «تیر» یا «تیشتر» است و تیشتر ایزد باران است.
نیاکان فرهیخته‌ی ما در این روز به کنار چشمه‌سارها، رودها و دریاچه‌ها رفته و همراه با نیایش اهورامزدا و جشن و شادمانی تن خود را نیز با آب می‌شسته‌اند.
4ـ عید شاووعوت (ششم و هفتم سیوان ماه عبری برابر با 12 و 13 خرداد در گاهشماری ایرانی)
عید شاووت(شاووعوت) یا «عید هفته‌ها» از جشنهای کلیمیان ایران است که به مدت دو روز به نام «یُـوم طـُـوو»، پنجاه روز پس از«عید پسح» از ششمین و هفتمین روز از ماه سیوان عبری برگزار میشود.
این جشن به مناسبت دریافت «تورات»(تورا) توسط موسی و نزول ده فرمان بر بنی اسرائیل و همزمان با برداشت نخستین محصول گندم انجام میشود و در آن مردم از شب تا بامداد در کنیسه‌‌ها به خواندن تورات می‌پردازند.
5ـ پنطیکاست (نزول روح‌القدس) (چهارم ماه خزیران آشوری و ژوئن میلادی برابر با 14 خرداد در گاهشماری ایرانی)
«پنطیکاست» واژه‌ای یونانی و به معنی «پنجاهه» است، زیرا عید حلول روح القدس پنجاه روز پس از «عید رستاخیز» عیسی مسیح است و همیشه در روز یک شنبه واقع میشود.
6ـ زیارت ستی پیر و پیرسبز (از اشتاد روز تا انارام روز از خردادماه برابر با 26 ام تا 30 ام خرداد در گاهشماری ایرانی)
آیین «زیارت ستی پیر» و «زیارت پیر سبز» ( ۶۸ کیلومتری یزد ) برگزار میشود. زرتشتیان ایران در این روزها با پوشیدن لباسهایی با رنگ روشن و پوشاندن موی سرشان در حالی که مقداری میوه، اسپند و مواد غذایی به همراه دارند، نخست به زیارتگاه ستی پیر (مه ستی – قلعه هستبندان ) در شرق شهر یزد نزدیک مریم آباد « قلعه اسدان » که به باور مردم پناهگاه مادر شاهزادگان ساسانی است و سه نیایشگاه دارد می روند و آیینهای ویژهای به جا می آورند و سپس به زیارتگاه « پیر سبز » (چک چک یا به گویش محلی چکچکو) می‌روند.
زیارتگاه پیر سبز در نزدیکی شریف‌آباد (اردکان) در دامنه کوهی در یک سراشیبی تند و در دره عمیقی در بخش «خرانق اردکان» قرار دارد و گفته میشود نام «چک چک» یا « چک چکو» از صدای قطره های آبی گرفته شده که از صخره ای می چکد و اکنون به درون یک منبع ذخیره هدایت میشود.
بر اساس باورهای مردم، این مکان مقدس جایگاه پنهان شدن «حیات بانو یا نیک بانو»، یکی از شاه‌دخت‌های ساسانی می‌باشد که در هنگام حمله تازیان به این مکان گریخته و پناه گرفته بود و بعدها چوپانی او را در خواب می‌‌بیند و نیک‌بانو به او می‌‌فرماید تا بنای پیر سبز را بنیان گذارد.
دراین نیایشگاه درخت کهنسالی وجود دارد که به باور زرتشتیان ، این درخت عصای نیک بانو دختر یزد گرد آخرین پادشاه ساسانی است که پس از فرورفتن در زمین به درخت بزرگی تبدیل شده است.
7ـ گل و گوجه عروس (مانتره سپندروز از خردادماه برابر با 29خرداد در گاهشماری ایرانی)
مراسمی به نام «گل و گوجه عروس» به ویژه در خراسان که همزمان با فرارسیدن به بار نشستن درختان و رسیدن نخستین میوههای درختی برگزار میشود.
در این مراسم در روزی تعیین شده بین اهالی روستا، میوههای نوبرانه را همراه با سبزی، کاهو، آرد و روغن در سینی بزرگی چیده و به خانهی نو عروسان میبرند.
8ـ عیدماه (بیست و ششم نَوروزماه تبری برابر با 29 خرداد در گاهشماری ایرانی)
پنج روز مانده به سال نو تبری، در 26 ام ماه «نوروز» در گاهشماری تبری جشنی به نام «عیدماه» یا «جشن مردگان» به ویژه در میان مردمان سوادکوه مازندران برگزار میشود.
این جشن همراه با آتش افروزی بر بلندیها و بام خانهها با شادی و بازیهای گروهی برگزار میشود و بسیاری از جوانان این منطقه میکوشند تا جشن پیوند و آغاز زندگی مشترک خود را در این هنگام برگزار کنند.
در روستای «امامزاده حسن» سوادکوه این مراسم با آداب خاصی انجام میشود، این رسم به «جشن مردگان» نیز معروف است. بر اساس سنت رایج و باورهای مردم در زمان‌های قدیم «فریدون» پادشاه پیشدادی به خونخواهی پدرش «جمشید» شاه «آژی دهاک»(ضحاک) را سرنگون می‌کند.
مردم خبر این پیروزی را در شب با آتش زدن بوته‌ها به یکدیگر اطلاع می‌‌دهند و فردای آن روز با برپایی جشن و مسابقهی کشتی این پیروزی را گرامی می‌‌دارند.
9ـ پایان بهار (سی و یکم خردادماه در گاهشماری ایرانی)
روز پایان سال در تقویم گاهنباری و آخرین روز فصل بهار. در پایان این روز و آغاز تابستان، خورشید به بالاترین جایگاه خود میرسد که نام «خرداد» به معنای رسایی و کمال به همین مناسبت به این ماه داده شده است.
به دلیل اینکه این زمان مصادف با جشنهای آغاز سال نو در تقویم گاهنباری بوده است، همانند پایان دیگر فصلها دارای جشن ویژهی پایان فصل نمیباشد. بازماندههایی از جشنهای آغاز سال نو و آغاز تابستان هنوز در برخی آیینهای ایرانی باقی مانده است.
منابع:
راهنمای زمان جشنها و گردهماییهای ملی ایران باستان ـ رضا مرادی غیاث آبادی
تاریخ نوروز و گاهشماری ایران ـ عبدالعظیم رضایی
جشن های ایرانی ـ هاشم رضی