زمین لرزه

تعریف زمین لرزه عبارت است از تکان‌های حاصل از عبور امواج صوتی لرزه‌ای که بر اثر جابه‌جایی‌های ناگهانی و سریع درون زمینی تولید می‌شوند. اما واژه زمین لرزه در کاربرد علمی‌اش برای خود چشمه‌های لرزه‌زا به کار برده می‌شود و در این مورد چندین نوع چشمه لرزه‌زا وجود دارد. زمین لرزه‌ها ممکن است با فوران آتشفشانی ناشی از حرکت سریع ماگما یا فرو ریختن حفره‌های آتشفشانی همراه باشند. همچنین ممکن است بر اثر زمین لغزه‌ها به وجود آیند. اما تا به امروز مهمترین زمین لرزه‌ها ، هم از نظر تعداد و هم از نظر اندازه زمین لرزه‌های زمین ساختی بوده‌اند که در اثر لغزش سریع گسل‌های زمین شناختی به وجود می‌آیند.

بیرونی‌ترین لایه‌های زمین به علت سرد بودنشان ، شکننده هستند و در مقابل نیروهای زمین ساختی شکسته می‌شوند. گسل‌ها شکستگی‌های برشی هستند که در آن‌ها لغزش در امتدادی موازی با سطح گسلش روی می‌دهد. معمولا اصطکاک با این لغزش مخالفت می‌کند ، زیرا دیواره‌های گسل‌ها به خاطر وجود نیروهای تراکمی که در همه جای زمین در اعماق زمین بیش از یک یا دو کیلومتر وجود دارند ، کنار هم نگه داشته می‌شوند. ضخامت لایه شکننده بین 10 تا 50 کیلومتر می‌باشد و دگر شکلی آن در پاسخ به نیروهای زمین ساختی ، بیشتر به صورت لغزش گسل‌ها اتفاق می‌افتد. دلیل اصلی این رفتار به خواص اصطکاکی سنگ‌ها برمی‌گردد.

زمانی که لغزش شروع می‌شود ، ناپایداری دینامیکی اتفاق می‌افتد. این ناپایداری به این دلیل است که اصطکاک دینامیکی که به محض شروع لغزش در مقابل حرکت مقاومت می‌کند ، کوچکتر از اصطکاک ایستایی است که برای شروع لغزش باید بر آن غلبه کرد. این ناپایداری به محض شکل گیری به صورت دینامیکی و با سرعت گسیختگی که نزدیک به سرعت موج برشی در محیط و معمولا در حدود 3 کیلومتر بر ثانیه است ، روی سطح گسل منتشر می‌شود و زمانی خواهد ایستاد که به صورت دینامیکی نتواند بر اصطکاک ایستایی غلبه کند.

چشم‌گیرترین مورد در میان مناطق بسیار فعال زمین مرز بین صفحات بزرگ زمین ساختی است که اکثر دگرشکلی‌های زمین در آن مناطق رخ می‌دهند. این مرزها به سه دسته تقسیم می‌شوند. مرزهای واگرا که ورقه‌ها در امتدادشان از یکدیگر دور می‌شوند شامل سامانه پشته میان اقیانوسی بزرگ است. سامانه‌های شکاف قاره‌ای نیز وجود دارند که نمونه بارز آن‌ها در آفریقای شرقی مشاهده شده است. گروه دوم از مرز بین صفحات مرزهای تراگذر است که الگویی شبیه گسل سن آندریاس در کالیفرنیا دارند و در آن دو صفحه چسبیده به هم در امتدادی به موازات مرز از کنار یکدیگر می‌گذرند. سومین نوع مرز عبارت است از مرزهای صفحه همگرا که دو نمونه از آن‌ها وجود دارد : هرگاه صفحه اقیانوسی به قاره یا صفحه اقیانوسی دیگر نزدیک شود ، در مناطقی که زون فرورانش نامیده می‌شود صفحه به داخل گوشته فرو می‌رود. این عمل به صورت سر خوردن در امتداد سطوح لغزش رخ می‌دهد. سطح لغزش با شیب ملایم در زون فرورانش با پهنایی در حدود 200 کیلومتر می‌تواند خیلی عریض باشد. به همین دلیل است که بزرگترین زلزله‌های دنیا در امتداد این سطوح روی می‌دهند. اما در مرزهای همگرایی دو صفحه قاره‌ای ، از آن‌جا که قاره‌ها به خاطر سبکی‌شان در گوشته غوطه‌ور نمی‌شوند ، رشته کوه‌های مرتفعی تشکیل می‌شود.

منابع کمکی : Earthquakes ،  The Mechanics of  Earthquakes and Faulting

با تشکر

میلاد وهابیان