صورت‌فلکی‌ و اجرام آسمان شهریورماه

وارد آخرين ماه تابستان شديم … شهريور ماه … ماهي كه اين گونه معنيش ميكنن:

در پهلوی شتریور و در فارسی شهریور می‌دانند. کلمه ای است مرکب از دو جزء: خشتر(اوستايي وسانسكريت) = كشور وپادشاهي و جزء دوم صفت است از ” ور ” به معنی برتری دادن و جمعاً یعنی کشور منتخب یا پادشاهی برگزیده .

این ترکیب بارها در اوستا به معنی بهشت یا کشور آسمانی اهورامزدا آمده است. شهریور در جهان روحانی نماینده پادشاهی ایزدی و فر و اقتدار خداوندی است و در جهان مادی پاسبان فلزات.

چون نگهبانی فلزات با اوستاو بوده و ايشون فردي بوده كه دستگیر فقرا و ایزد رحم و مروت خواندند.

صورت فلکی سهم یا تیر:

سهم یا تیر صورتی است که از دوران کلاسیک شناخته شده بوده و شباهت آن به هر نوع تیر و پیکانی است که در اساطیر آمده باشد. گفته‌اند که این همان تیری است که عقاب زئوس را کشته یعنی پیکانی که بوسیله جاثی یا هرکول به طرق مرغان ستومفالیسی (در اساطیر یونان مرغانی آدمخوار در کنار دریاچه ستومفالوس در آرکادیا) پرتاب گشته و یا یکی از تیرهایی است که آپولو توانست سیکلوپها (عفریتهای عظیم یک چشم در اساطیر یونان) را با آن بکشد. همچنین گفته شده که این صورت به شکل تیر کوپید (رب النوع عشق) است. سهم سومین صورت فلکی کوچک در منطقه‌ای کم رنگ از آسمان است که شامل تعداد کمی ستاره کم فروغ و چند جرم جالب در عمق آسمان است. زمان رسیدن به نصف النهار 8 شهریور و مساحت آن 80 درجه مربع است.

آلفای سهم گاهی به نام شم خوانده شده که در عربی معادل تیر است. طیف این ستاره از نوع GOII با قدر 4.4 و فاصله 620 سال نوری می‌باشد.

اجرام عمقی آسمان:

خوشه کروی m71

صورت فلکی عقاب:

کی دیگر از صور شهریور ماه صورت فلکی عقاب است ، این صورت فلکی تقریبا به شکل لوزی است .ستاره آلفا عقاب (نسر طایر ، Altair ) از جمله ستاره های درخشان آسمان است .این ستاره یکی از رئوس مثلث تابستانی است ،دو راس دیگر را دِنب (آلفا قو) و نسر واقع (آلفا شلیاق) تشکیل می دهند.

قدر ظاهری این ستاره 0.8 و قدر مطلق آن 2.3 است که با احتساب خورشید 13 امین ستاره درخشان آسمان است.

نسر طایر از بین رئوس مثلث تابستانی نزدیک ترین به خورشید است که حدود 17 سال نوری با آن فاصله دارد ولی از نظر درخشندگی واقعی (قدر مطلق) کمتر از دو راس دیگر است.

NGC6709 یک خوشه باز با قدر 8 است که در چند درجه ای جنوب غربی ستاره زتا عقاب در فاصله 3100 سال نوری از زمین قرار دارد.

ستاره زتا عقاب یک ستاره متغیر است که دوره تناوب آن 7 روز است.

اجرام عمقی آسمان:

اجرام دیگر در این صورت فلکی عبارتند از :

NGC6756(خوشه باز)

NGC6755(خوشه باز)

NGC6760(خوشه کروی)

NGC6814(کهکشان)

M11 که یک خوشه باز از قدر 6 است و در واقع جز اجرام در صورت فلکی سپر تلقی می شود ، در نزدیکی ستاره لاندا عقاب است.

صورت فلکی دجاجه:

این صورت فلکی در اواسط شهریور ماه به بیشترین زاویه از افق می رسد.به شکل یک قو یا ماکیان بوده در پهنه کهکشان راه شیری قرار داشته ودربرگیرنده چندین سحابی جالب ودسته های بزرگ وپراکنده ستاره ای می باشد.

ستاره ای که در انتهای این پرنده قرار دارد دنب یا دم نام دارد وستاره جلویی نیز منقار نام دارد.دو سحابی بزرگ با نامهای سحابی آمریکای شمالی وتور پرده در محدوده آن قرار دارند.این دو سحابی در شبهای بسیار تاریک با دوربین دوچشمی قابل مشاهده است.

صورت فلکی باشکوه دجاجه که به نظر می آید در حال پرواز از میان راه شیری به سمت جنوب است ، انسان را به یاد خدای خدایان زئوس می اندازد . می گویند او خود را به شکل یک قوی سفید در آورد ، تا خود را به  لدا زیبا نزدیک کند . از این ارتباط دو فرزند به وجود آمد  هلنا  ی زیبا وپلی دویکس   که از او با نام لاتینش یعنی پولوکس در صورت فلکی جوزا هم یاد می شود.

این صورت فلکی دارای اجرام عمقی نسبتا” زیادی است و این بیشتر به خاطر وجود این صورت فلکی در میانه راه شیری است.بیشتر این اجرام یا تلسکوپ قابل دیدن هستند.بیشتر این اجرام سحابی هستند.

بیشتر اجرام عمقی این صورت فلکی از NGC ها میباشند.از اجرام مسیه موجود در این صورت فلکی M39 است که خوشه ی ستاره ای باز میباشد با تعداد 25 ستاره و در محوطه ای در حدود 30 دقیقه قوس.همینطور M29 نیز خوشه ستاره ای باز است که در این صورت فلکی است.

ولی به نظر من بهترین جرم این صورت فلکی در منقار آن قرار دارد یعنی ستاره ی “بتا”ی دجاجه که دوگانه ای زیباست و زیبائی آن در هنگام رصد با تلسکوپ صد چندان میشود.البته به یقین نمیتوان گفت که دوگانه ای واقعیست یا بصری.

همینطور این صورت فلکی در حدود عرض جرافیائی کشور ایران در این ماه بالای سر قرار میگیرد.

این صورت فلکی را با نامهای ماکیان- صلیب شمالی یا چلیپا و قو هم میشناسند.

دیگر اجرام این صورت فلکی: NGC6960 – NGC6992 – NGC6995 – NGC7000 -NGC6871

صورت فلکی دلفین:

دلفین یکی از کوچکترین صورت های فلکی آسمان تابستان است که دارای 5 ستاره می باشد،سه تا از این ستاره ها خود ستارگان چند تایی هستند.

راهی که من خودم همیشه برای پیدا کردن این صورت فلکی انتخاب میکنم اینه که ک سر قو (دجاجه) رو پیدا میکنم و بین این ستاره تا ستاره نسر طایر در صورت فلکی عقاب ، 4 صورت فلکی کوچیک هست که دلفین از بالا به پایین سومی اونا میشه.

NGC6934 یک خوشه کروی با قدر 9 است که در محدوده این صورت فلکی است.

اجرام دیگر در این صورت فلکی (البته من یه نقشه دارم که این اجرام توش نیست و این اجرام توی کتاب صورت های فلکی هستند حالا اگر اشتباه هستن دوستان تصحیح کنند) :

NGC7006 (خوشه کروی)

NGC6905(سحابی سیاره نما)

صورت فلکی جدی:

 از جمله صور فلکی باستانی به حساب میاید.این صورت فلکی به علت عدم وجود ستاره پرفروغ از جمله صور فلکی کم نور دایره البروج میباشد.

این صورت فلکی که تصویر بز یا به نوعی بزماهی را نشان میدهد در لوحه های کشف شده بابلی ها که حدود 3000 سال قدمت دارند بازیابی شده است.

در آن زمان اقوام و بومیان خاورمیانه به ترسیم موجوداتی افسانه ای و عجیب الخلقه تمایل زیادی داشته اند و در آثار به جا مانده از آنها اشکال و نقاشیهای متعددی وجود دارد که به نوعی از ترکیب انسانها با حیوانات و همینطور ترکیب حیوانات با هم و موجودات غول پیکر افسانه ای زیاد یافت میشود.

افسانه های متعددی در مورد این صورت فلکی بازگو شده است که در آنها زئوس خدای خدایان بزی را که سعی داشته است با پریدن به رودخانه خود را به صورت ماهی درآورد و با این اتفاق نیمی ماهی و نیم بالا به شکل بز درآمده است را برای قدردانی از پسر خدای جنگل به شکل صورتی فلکی در آسمان قرار داده است.

در دوهزار سال پیش هنگامیکه خورشید به حد اعلای خود در هنگام انقلاب زمستانی میرسید( 23/4 درجه عرض جنوبی )دقیقا از مقابل این صورت فلکی عبور میکرد .به همین دلیل این عرض جغرافیائی را با نام مدار “راس الجدی” خوانده اند.

در آنزمان خورشید با رسیدن به این صورت فلکی در آن عرض جغرافیائی در نیمکره جغرافیائی دقیقا عمود میتابیده است.لیکن پس از گذشت این مدت و به دلیل حرکت تقدیمی زمین این نقطه جابجا شده است.

این صورت فلکی ستاره ی بارز و قابل توجهی ندارد لیکن رصدگران و ناظران زمینی آنرا به شکل مثلث بزرگی که اضلاع آن کمی قوس برداشته اند میبینند.میتوان گفت شبیه دو ریسه بهم متصل که از هم جدا شده اند دیده میشود.درخشنده ترین ستاره این صورت فلکی قدر ظاهری 3+ دارد.ستاره دلتای جدی متغیری است که منحنی نوری آن خیلی کم تغییر میکند.

از اجرام عمقی جدی میتوان از خوشه ستاره ای نام برد که در نزدیکی ستاره ی زتای جدی قرار دارد و قدری در حدود 7+ دارد ودر فهرست مسیه از آن به ام30 یاد میشود.بهترین حالت دید را با تلسکوپ میتوان داشت.

البته در نزدیکی این صورت فلکی اجرام عمقی دیگری وجود دارند که در مرز این صورت فلکی قرار دارند و به مرز صورتهای فلکی دیگر مربوط میشوند از جمله ام75 در صورت فلکی قوس و کهکشان بارناد که آنهم در نزدیکی این صورت فلکی و در صورت فلکی قوس است.

در شمال این صورت فلکی نیز اجرام ام72 و ام73 وجود دارند که در تقسیمات مدرن جزء مرز صورت فلکی دلو به حساب می آیند.

قطعه الفرس یا اسب کوچک یا پاره اسب:

یکی از صورتهای فلکی کمتر مورد توجه قرار گرفته آسمان است.

به این دلیل که نه ستاره قابل توجهی دارد و نه از اجرام عمقی آسمان در آن یافت نمیشود.

در متون مربوط به این صورت فلکی گفته شده که دوقرن قبل از میلاد,هیپارکوس ستاره شناس یونانی این صورت فلکی را نامگذاری کرده است.

به این دلیل نامش را اسب کوچک گذاشته اند که با صورت فلکی مجاورش یعنی صورت فلکی فرس اعظم یا اسب بالدار متمایز شود.

برای پیدا کردن این صورت فلکی باید میان صورت فلکی فرس اعظم و مثلث تابستانی را جستجو کرد.

در شرق صورت فلکی دلفین قرار دارد و با کمی تلاش میتوان آنرا یافت.

ستاره آلفای اسب کوچک دارای فاصله ای در حدود 150 سال نوری و قدری در حدود 4+ است.

کتاب صورتهای فلکی دکتر اوبلاکر ترجمه بهروز بیضایی

نویسنده:محدثه سادات فرسادکیا